Náttúrufræðingurinn - 1974, Blaðsíða 19

N ÁTT Ú RU F RÆ ÐINGURINN
141
sem lögð hafa verið niður.
F.rfitt er að uppræta njól-
ann. Er lyfjum beitt gegn
honum í seinni tíð. Fræin
berast með umferð, t. d. fram
með vegum, og lækir bera
einnig fræin. Þau koma líka
stundum með óvönduðu
grasfræi, hænsnafóðri o. fl.
Mun njólinn liafa breiðst
mikið út á síðustu áratug-
um.
Fyrrum var hann hagnýtt-
ur til matar, litunar, lyfja og
njólastrokkarnir sem spólur
í vef. Var njólinn stundum
fluttur milli bæja og héraða
og gróðursettur sem nytja-
jurt. Njólablöð hafa verið
etin frá fornu fari hér á
landi og víðar, einkum á vor-
in, eins og nafnið fardaga-
kál bendir til. Má matreiða
þau sem salat eða spínat.
Sumir nota blaðleggina í graut ásamt rabarbara. Þegar líður á
sumarið skemmast blöðin oft af sveppum. Flugur heimsækja ekki
njólann og berast frjókorn hans með vindi. Vísindanafn njólans
er Rumex domesticus. Rumex er gamalt latneskt nafn á njóla og
súru, en merking síðara nafnsins kemnr fram í garnla íslenzka heit-
inu heimula eða heimulanjóli, og er sannnefni, því að njólinn vex
einkum við heimili manna.
Skyldar njóla eru túnsúra og hundasúra. Túnsúra er súr á
bragð, bæði stöngull og blöð. Eru mörg börn sólgin í súrblöðkur
og er túnsúran í rauninni góð til matar. Hundasúra er grannvaxn-
ari og nær ekkert súr. Hún vex einkum í sandi, grýttri jörð og á
holtabörðum. Slæðist í nýrækt með grasfræi. — í garðyrkjubókinni
Hvannir (1926) segir Einar Helgason m. a. um njólann: „Blöðin
eru ágæt snemma á vorin og korna sér vel á þeirn tírna, þegar lítið
Blómskipan, rót, blað og aldin.