Náttúrufræðingurinn - 1974, Blaðsíða 21

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
143
fjórdeild, aldinið tvídeilt klofaldin, deilialdinin hnetur. — Fyrrum
var gulmöðru stundum stráð á gólf samkomustaða til ilmbætis.
Gulmaðra var líka lögð í vöggu barna og rúm sængurkvenna í
sama tilgangi, og einnig til að fæla burtu illa anda og flær og fleiri
skordýr, sem líkar ekki lykt möðrunnar.
Vísindanafn möðru Galium bendir líklega til mjólkur, en gul-
maðran hefur þann eiginleika að hleypa mjólk, að talið er. Til er
sænskt nafn á möðrunni, „ystgras', því ef rnaðran er látin í sjóð-
heita mjólk, þá ystir hún hana. Ef kýr eta mikið af gulmöðru, gæti
það e. t. v. komið fram í mjólkinni. Talið er, að hestar sneiði held-
ur hjá gulmöðru. Forðum var gulmaðran eitthvað notuð til sára-
lækninga og safi allrar jurtarinnar gegn útbrotum á húð. Te af
henni var drukkið gegn magakvillum og kvefi. Sænski læknirinn
og grasafræðingurinn Linné ráðlagði og gulmöðrusafa og te til að
lækna niðurfallssýki hjá börnum. Átti safinn eða gulmöðruteið að
draga úr sinateygjum. Nú mun hætt að nota gulmöðru til lækn-
inga, en góð er hún blómguð í te, ásamt öðrum tejurtum. — Gul-
möðrubreiður eru mjög fagrar. Gulmaðra ber lítið af fræi, en
breiðist mjög út með jarðrenglum. Gulmaðra vex víða um Evrópu,
látlu-Asíu og Norður-Ameríku.
Tvær frænkur gulmöðru eru hér algengar, þ. e. krossmaðra
og hvítmaðra. Krossmaðra er á stærð við gulmöðru, en ber
hvíta, ilmandi blómskúfa. Krossmaðran vex einkum um sunnan-
vert landið. Hvítmaðra er algeng um land allt. Hún er fíngerð
og skríður að mestu við jörð. Blómin hvít. Svipuð henni er lauga-
maðra, en stöngull hennar er snarpur af þornhárum, sem vita
niður (sjá Elóru).
Helguð Freyju maðran mín,
melagrundar höfuðprýði.
Engan svíkur angan þín,
ilmsætt krydd í te og vín,
fagurlega litar lín,
læknar kvef og hressir lýði.