Náttúrufræðingurinn - 1974, Qupperneq 40

162
N ÁTT Ú RU F RÆÐ ÍNGURINN
Leifur A. Símonarson:
Steingervingur á flækingi
Vorið 1972 barst mér í hendur lítill steinn, sem mér þótti nokk-
uð merkilegur. Steinn þessi fannst sumarið 1967 á malarhól rétt
vestan við brúna yfir Vatnsdalsá í Vatnsfirði á Barðaströnd. Fundar-
staðurinn er um það bil 15 m frá veginum og í því næst 400 m
fjarlægð lrá sjó. Finnandi var Halldóra Kristjánsdóttir, 11 ára
gömul, dóttir Kristjáns Baldvinssonar, læknis, sem þá var búsettur
í Svíþjóð. Kann ég Kristjáni beztu þakkir fyrir að senda mér stein-
inn.
í steini þessum er dökkgrá tinna. Sums staðar í smáholum má
sjá leifar af kalki, en tinna finnst aðallega í kalklögum frá krítar-
tímabilinu og einkum í sjálfri krítinni. Þá finnst og allmikið af
henni í daníenlögum, t. d. í Danmörku. í greinarkorni þessu er
daníen talið til tertíers og þá sem elzta skeið paleósentíma, en
nánar verður vikið að því síðar.
Steinninn frá Vatnsfirði er nokkuð ílangur, kúptur að ofan, en
flatur að neðan (1. mynd). Lengd lians er 47.2 mm, mesta breidd
40.3 mm og mesta hæð 26.5 mm. Hin regiulega lögun steinsins er
athygiisverð. Að ofan má sjá, að honum er skipt í 10 svæði, sem
liggja eins og geislar út frá llöngu toppsvæðinu. Af þessum geisl-
urn eru 5 mjóir og 5 breiðir. Hér og þar má sjá, að hver geisli er
myndaður úr tvöfaldri röð af plötum, sem ganga á víxl. Mjóu
geislarnir bera tvær raðir af smáholum, sem eru allt að 2 mm lang-
ar. Á neðri hlið er lágur Imúður út til annars endans og lítil hola
með hnúði út til hins. Engum blöðum er um það að fletta, að
hér er um að ræða allnákvæma afsteypu al ígulkeri. I stuttu máli
sagt ósvikinn steingerving.
ígulker eru sérstakur flokkur skrápdýra og er þeim skipað í tvo
undirflokka. Bezt mun vera að aðskilja þá þannig, að í öðrum
(Regularia) eru dýrin kringlótt, með munn neðan á miðjunni og
endaþarmsop á toppsvæðinu, en í hinum (Irregularia) eru dýrin
ílöng, með munn neðan á miðju eða þá út til endans og endaþarms-