Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 14

við Eldborgarliraun og hefur Ólafur
Lárusson (1945) stutt það óyggjandi
rökum. Þorvaldur Thoroddsen (1911)
taldi hraunið vera runnið lijngu fyrir
landnám og var sú trú flestra uns Jó-
hannes Áskelsson (1955) setti fram þá
kenningu, að Eklborgarhraunið væri
tvö hraun og misgömul, annað for-
sögulegt, en hitt runnið á landnáms-
öld. Jóhannes taldi því sögnina geta
átt við síðara gosið. Síðan hafa flestir
tekið upp skýringu Jóhannesar án
frekari umþenkinga. Meðal annarra
hefur Þorleifur Einrsson (1970) tekið
þetta upp í grein sína um jarðfræði
Hnappadalssýslu. Höfundur þessarar
greinar telur sig liafa fært gild rök
fyrir því, að Eldborgarhraunið sé að-
eins eitt og forsögulegt. Ef kenning
Jóhannesar er rétt, getur bærinn í
Hripi vart hafa staðið út í rniðju,
gróðurvana, „eldra" hrauninu. Við
verðum að ætla forfeðrum vorum
betri hlut, ekki síst framan af. Aftur
á móti á sögnin að þessu leyti mun
betur við RauðháJsahraunið. Það hef-
ur runnið út yfir gróið land.
Töluverðar breytingar hafa orðið
á landslagi er Rauðhálsahraun brann.
Það hefur þrengt Kaldalæk norður á
bóginn, upp að og upp á Gullborgar-
hraun, en hann hefur áður runnið
sunnar. Við þetta hefur afrennsli
svæðisins breyst og lækir og kvíslar,
sem fallið hafa í Kaldalæk af svæð-
inu milli Hrafnatinda og Mýrdals,
Iiafa nú líklega afrennsli undan
hrauninu við Haffjarðará. Dalurinn
sunnan Heggstaðamúla lieitir Haf-
fjarðardalur, og þar er og Haffjarðar-
gil. Þessi örnefni ollu Ólafi Lárussyni
(1945) nokkrum heilabrotum, jjar sem
cngar heimildir eru um, að Haffjarð-
arey hafi nokkurn tíma átt þar land
eða ítiik. Ólafur varpaði fram þeirri
hugmynd, að Kaldilækur hafi upp-
runalega heitið Haffjarðará. Áin hafi
heitið svo frá sjó og alla leið upp í
Haffjarðardal, en áin milli Kalda-
lækjar og Höfða heitið einhverju
öðru nafni, e. t. v. Laxá. Ef þetta er
rétt, er ekki ólíklegt, að nafnabreyt-
ingin liafi átt sér stað eftir að Rauð-
hálsahraunið rann og breytti farvegi
árinnar.
Ef gengið er út frá því sem vísu,
að í sögninni í Landnámu sé sann-
leikskjarni, sem eigi við Rauðhálsa-
hraun, má reyna að ráða af henni
hvenær hraunið rann. Landnám er
talið hefjast á íslandi um 874 og ljúka
um 930 með stofnun Þjóðveldisins.
Talið er, að meginþorri landnáms-
manna hafi komið út á árunum 890—
910. Ætla verður að Sel-Þórir hafi
numið land á þessu tímabili, fremur
fyrri hluta þess en seinni. Samkvæmt
sögninni hefur hann verið ungur að
árum, er merin Skálm lagðist undan
klyfjum við Rauðamel. Ef hann hef-
ur verið um tvítugt um árið 900, þá
hefur jarðeldurinn líklega brunnið
um eða eftir miðja tíundu öldina eða
um 950—970. Karl hefur þá verið um
70—80 ára gamall. Þetta kemur líka
heim og saman við jarðvegssniðin,
sem sýna að áhrifa búsetu var farið
að gæta er askan féll.
Sögnin, sem upphaflega hefur átt
við Rauðhálsa og Rauðhálsahraun,
hefur því færst yfir á Eldborg og Eld-
borgarhraun, líklega vegna formfeg-
urðar hennar. Þessi færsla hefur átt
sér stað áður en Landnáma var rituð.
Höfundur vill að lokum þakka
140