Náttúrufræðingurinn - 1978, Síða 36

iiöt er eggjagrjótsbreiða á jökulrák-
uðum klöppum og líklega heiur vatns-
hlaup aldrei farið yiir hana.
Öll þessi setlög liggja á Stóravítis-
hrauni og virðast flest, að undan-
teknum urðarhólunum og melnum,
hafa orðið til í vatnagangi. Efni set-
laganna er yfirleitt velkt og áberandi
stórgert, sennilega vegna mikillar
skolunar. Önnur yngri setlög eru í
nánd Ásbyrgis og verður getið síðar.
Kvíafarvegur hefur grafist í klöpp í
miklum vatnagangi, að nokkru leyti
áður en Hljóðaklettahraun rann í
suðurenda hans fyrir rúml. 8000 ár-
um. Ekki er ósennilegt að austlægt
jökulbarð hafi stíflað Landsgljúfra-
farveginn um skeið. Urðaröldur vest-
an hans, bæði hjá Hljóðaklettum og
Áshöfða, benda í þá áttina. Skarðið
milli Lambafells og Langavatnshöfða
(ofan Hljóðakletta) hefur verið eðli-
leg flóðgátt jökulvatna af stóru svæði
suður af. Vatnagangurinn hefur staf-
að af leysingu og tæmingu jökullóna
og ldaup harla sennileg. Menjar eru
t. d. um alldjúp, innilokuð jaðarlón
á Svínadal, sem tæmst hafa norður
Kvíafarveg, ef jökulþröskuldur eða
urðaralda brast. Lónsset er í Forvöð-
um og ýmsar aðkreppiar lónamynd-
anir á Norðurfjöllum, suðvestan Sel-
foss.
Grjótdreifin i Ásheiði veslur
Stórgrýtis og malardreif þunn er á
stóru svæði í vesturhluta Ásheiðar,
upp af Tóvegg og Undirvegg (sjá
kort), að mestu bundin við sigdalinn,
sem sunnar kallast Gjástykki. Austur-
mörk hennar virðast í hásuður frá Tó-
vegg, en þó gæti hún náð alveg austur
í flóðdalinn. Þykkur móakargi hylur
þann jaðar. Vesturmörkin eru um sig-
stallinn hjá Undirvegg, en þar hylst
urðin af bunka yngri hrauna, sem ná
vestur og norður um heiðarnar. Mörk-
in til suðurs virðast hjá Mófelli, og
nokkuð áberandi er dreifin á hraun-
liólum allt að 16 krn til suðurs frá
Undirvegg og þar nær hún vestur og
suður fyrir Kerlingarhól, austasta
gosstað ungu hraunanna. Dreifin ligg-
ur á lítt máðu reipahrauni úr Stóra-
víti, að séð verður fyrir móakarga,
undir öskulögunum H3 og H4, en
dreifðar rákaflúðir finnast þar h'ka
(sjá síðar). Mest er hún áberandi í
flögum uppi á hraunhólum, og eru
þar grettistök, hnullungar og gróf
möl, allt meira eða minna ávalað (1.
mynd).
Grjótdreifin hefur verið sett í sam-
band við flóð í Jökulsá (Kristján Sæ-
mundsson, 1973), en það er lítt hugs-
anlegt. Milli sigdalsins og flóðdalsins
er varp, 20—80 m hátt, hækkandi suð-
ur og hvergi skarð í það, jj. e. há-
hryggur Áslieiðar. Ekki eru merki um
stórvægilegt landsig austan varpsins
síðustu árþúsundin, en auðsæ merki
um nokkurt sig vestan jress. Eitthvert
ris háhryggsins er auðvitað hugsan-
legt.
Uppruni grjótdreifarinnar er nokk-
uð á huldu. Sú skýring er hugsanleg,
að grjótdreifin hafi borist í stórfelld-
um vatnahlaupum sunnan af Reykja-
heiði (þó ekki úr Jökulsárdal), en
margt mælir gegn jn’í. Má jrar nefna
grettistök uppi á hraunhólum og
engan vott hlaupfarvega í heiðinni.
Sennilegri er sú skýring, að dreilin
sé jiunnur jökulruðningur og kemur
]>að allvel heim við rákakerfi, sem
finnst í heiðinni.
162