Náttúrufræðingurinn - 1978, Side 42

að Tóvegg, en í suðurbrekkunum
upp frá þeim finnst ekkert sandlag,
nema í Geitadal vestan Ásbyrgis, sent
er mikil, forn flóðrás. í móunum er
næfurþunnt moldarlag undir H4 og
síðan sandlagið, 20—25 cm Jtykkt, og
liggur víða á móhellu. Sandurinn er
hvarvetna eins: svartur, ólagskiptur
grófsandur. Sandurinn er skýrt af-
markaður í jarðvegi og moldarlagið
ofan á, að frádreginni H4-öskunni,
um 8—10 cm þykkt upp í efra sand-
lagið, sem markar annað stórflóð.
Um miðja austurbrún Ásbyrgis eru
líka mikil sandlög undir H4, sums
staðar í smáhaugum. Afstaða ösku-
lagsins til sandsins er hin sama og í
móunum, ýmist liggur askan á berum
sanclinum eða þunnt moldarlag í
milli (snið I). Hér hefur legið mikill
grófsandur, lítt eða ekki gróinn, Jreg-
ar H4-askan féll fyrir 4500 árum.
Jarðvegssnið hér eru ])ó ruglingslegri
en í móunum, en skýrast við sarnan-
burð annars staðar. Utar á austur-
brún Byrgisins er lítinn vott að finna
um þetta sandlag, en þykk mokl und-
ir H4, sums staðar með votti af H5.
Ástæða Jreirrar óreglu, senr Jrarna
finnst, er sú, að hlaupið hefur rnest
farið í vesturgljúfrið og farvegi fyrir
vestan Jrað, en kvíslótt vatn á barma
austurgilsins. Gljúfrin í Ásbyrgi hafa
Jrá verið aðskilin, botn auslurgilsins
Jjó verið kominn nokkuð suður á við,
en til hliðar við ldaupfarveginn úr
Kvxum.
Niður undir bæjum á Söndunum
(Skógum og Ærlækjarseli) finnast all-
víða stórar torfur með hliðstæðri lag-
skiptingu, nema hinn ólagskipti gióf-
sandur er þar víða mjög Jxykkur (snið
V)-
Ekki er önnur skýring líkiegri en
Jxessi grófsandslög í jarðvegi, jafnvel
smáhaugar, í nánd Ásbyrgis og ann-
arra flóðfarvega, með svo ákveðinni
afstöðu til Jxekkts öskulags, stafi frá
öðru en stórhlaupi niður Jökulsárdal.
Utan við l'lóðasvæðin er ekki slík
sandlög að finna í jörð frá jxessu tíma-
bili (sjá t. d. snið VI—VII, 4. mynd).
Oddur Sigurðsson (1975) minnist á
uppblásturstímabil á Norðurfjöllum
suðvestan Selfoss, senr lauk fyrir u. ]).
b. 4000 árum. Vantar Jrar H4 og eldri
jarðveg á köflum. Ymsar ástæður geta
verið fyrir uppblæstri á Jressu þurra
hálendi á þeim tíma, Jr. á m. óvenju-
nrikill sandburður á breiðum aurum
Jökulsárdalsins upp frá Selfossi.
Hlaup Jretta virðist hafa verið í sand-
ríkara lagi.
Ýnris rök hníga að Jrví, að Lands-
gljúfur lrafi verið aðalfarvegur Jökuls-
ár hér neðra á þessunr tíma. Þau
liggja um lægra land og ennjrá er
óbrotið hraunhaft í Kvíafarvegi.
Hlaupið hefur ]>ví klofnað og önnur
álnran farið niður um Ásbyrgi.
Þykkt nroldarlagsins milli H4-ösku
og sands er algengust 2—4 cm. Hlaup-
ið hefur Jrví orðið ekki alllöngu
fyrir Jretta nrikla öskugos. Sé meðal-
Jrykktin áætluð 3 cnr og gert ráð fyrir
nokkuð lrraðfara jarðvegsjrykknun
vegna sandfoks, hefði hlaupið átt að
verða s. s. 100 árunr fyrir gosið. Þetta
er Jró lauslegur reikningur, en ekki
sýnist fjarri lagi að áætla, að hlaupið
hafi farið ofan fyrir 4600—4800 árum.
Niðurstaða verður þá Jressi: Stórhlaup
fór að öllum líkindum niður Jökuls-
árdal fyrir ca. 4600 árum, yfirfyllti
farvegina og hljóp einnig niður
Geitadal (skógivaxnar dalskorur vest-
168