Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 22

megi mun á meðgöngutíma og þeim
vefjaskemmdum sem mismunandi stofnar
riðusmitefnis valda í sama stofni inn-
æxlaðra músa (Biieler o.fl. 1992).
Mun á hæfni smitefnis úr ólíkum
dýrategundum til að sýkja aðrar tegundir
má auðveldlega skýra með mismun á
amínósýruröð í PrP-prótíni þeirra. Margt
er erfitt að skýra öðruvísi. Það er t.d. hægt
að sýkja minka með riðusmitefni úr
kindum en ef svo er reynl að koma smiti
til baka úr mink í kind reynist það alltaf
ógerlegt. Það er erfitt að gera sér í
hugarlund hvernig stökkbreyting í smit-
efninu gæti alltaf haft þessar sömu
afleiðingar, en munur á Pra-p-genunum í
mink og mús er alltaf sá sami svo ekki er
við öðru að búast en að tilraunirnar gefi
einatt sömu niðurstöðu sé það munur á
PrP-prótínunum sem þessu veldur.
Ekki er útilokað að lítill kjarnsýrubútur
sé hluti af príonunum eða þá einhver önn-
ur stórsameind, sem gæti t.d. verið lítið
prótín, eða eitthvað allt annað. Þótt flest
rök virðist hníga að því að príonin séu
aðeins gerð af einni einingu hefur ekki
tekist að endurheimta sýkingarmátt þeirra
eftir eðlissviptingu. Þetta gæti bent til þess
að önnur eining sé nauðsynlegur hluli
príonsins en gæti allt eins bent til þess að
príonið þurfi að hafa nákvæmlega rétta
þriðja stigs byggingu til þess að vera
sýkjandi.
Nýlega gerði Svisslendingurinn Weiss-
mann tilraun til þess að sameina príona-
kenninguna og þær kenningar sem gera
ráð fyrir að kjarnsýra sé nauðsynlegur
hluti riðusmitefnisins (Weissmann 1991).
Hann setti fram þá tilgátu að þótt
príonprótínið sé sýkjandi eitt og sér geti
það ekki starlað án aðstoðar kjamsýra eftir
að inn í frumu er komið og því velji
príonið eitthvað af eigin kjarnsýrum
frumunnar sér til fylgilags. Príonið gæti
aðstoðað kjarnsýruna, sem t.d. gæti verið
mRNA, til þess að fjölfaldast með aðstoð
kjarnsýru-eftirmyndunarensíma frum-
unnar og þannig yrðu fljótt valdar þær
kjarnsýrusameindir sem hentuðu príon-
unum best. Þessi kenning gæti útskýrt þau
gögn sem fyrir liggja um lilvist mis-
munandi slofna smitefna, því við vel-
llestar rannsóknir er smit llutt á milli dýra
með heilavökva en ekki sem fullhreinsuð
PrP 27-30 prótín. Príonastofnarnir gætu
þannig verið með mismunandi kjarnsýrur
þótt prótínhluti þeirra sé ávallt hinn sami
innan hverrar dýrategundar.
Þessa kenningu ætti að vera auðvelt að
prófa, eða í það minnsta afsanna sé hún
röng. Þannig ættu t.d. mismunandi stofnar
smitefnis að öðlast sömu eiginleika eftir
vandlega hreinsun sé kenningin rétt, og
það er auðvelt að kanna.
HVERNIG FJÖLGA PRÍON SÉR?
Fylgjendur príonakenningarinnar hall-
ast nú flestir að því að PrPSc gæti með
einhveiju móti breytt PrE eða forvera þess
í sjálft sig. Það er nokkuð víst að þessi
breyting á sér ekki stað fyrr en eftir
umritun og þýðingu Pra-p-gensins. Hver
breytingin gæti helst verið er ekki vitað,
en sem dæmi um möguleikana má nefna
breytingar á sykru- eða GPI-hópunum,
breytta þrívíddarbyggingu eða sértækar
efnabreytingar á einhverjum ákveðnum
amínósýrum í prótíninu. í ljós hefur komið
að mikill breytileiki er í samsetningu
sykurhópanna sem fmnast tengdar við PrP
27-30. Hvort þetta hefur einhverja
þýðingu er enn ekki vitað.
Til að kanna hvort PrPSc binst beint við
PrP' hafa verið gerðar tilraunir til að
tengja PrP 27-30 við PrPc með kross-
tengiefnum sem örvast af Ijósi. Þessar
tilraunir benda ekki til þess að þetta sé
raunin (Prusiner 1989). Það má gera sér
í hugarlund að PrPSc bindist forveraprótíni
en ekki fullverkuðu PrPc, eða að áhrif
príonsins séu í gegnum einhver önnur
prótín. Nýjar rannsóknir hafa sýnt að
nokkur lítil súr prótín (pl 4,5-5,0) úr heila
og öðrum vefjum geta bundið PrP 27-30.
16