Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 57

einnig hafði blandast dálítið við það
svarta. Efnagreiningar á tilraunaglerinu
sýndu síðan að það er nær nákvæmlega
eins og glerið frá Haítí (3. mynd). Tilraun-
in hafði heppnast og kenningin stóðst.
Þegar gifsset bráðnar í nánd við súra
kviku rýkur megnið af brennisteininum
brott en kalsíum verður eftir sem brennt
kalk. Hluti þess kalsíums gengur í
samband við súru kvikuna og myndar
kaksíumríka bráð sem myndar svo gula
glerið við snögga storknun. Þannig
hverfur nær helmingur af uppgufunar-
setinu upp í andrúmsloftið sem brenni-
steinsgas, aðallega brennisteinsdíoxíð SO,
við svo háan hita. Þetta er óhemjumagn,
þar sem uppgufunarjarðlög geta verið
rnargra kílómetra þykk. Okkur var
fullljóst að þessar niðurstöður voru
mikilvægar og var nú unnið af kappi í
París við að semja næstu grein, sem var
send til Nature í apnl 1991.
GÍGURINN FUNDINN
Þegar hér var komið sögu hafði ég nær
eingöngu beint rannsóknunum inn á þá
braut að hagnýta efnasamsetningu glersins
sem hnoða að þeim jarðlögum sem loft-
steinaáreksturinn hefði orðið við. Nú
höfðum við nægilegar upplýsingar til að
byrja að leita að líklegum gíg í jarð-
skorpunni. Árið 1981 stungu tveir
jarðeðlisfræðingar upp á að hringlaga
myndun á norðurenda Yukatánskaga í
Mexíkó væri risastór loftsteinagígur, um
180 km í þvermál (Penfield og Camargo
1981). Það sem vakti einkum áhuga minn
á Chicxulubgígnum í Mexíkó, eins og
hann er nú nefndur, var það að þar er
eins til þriggja kílómetra þykkl lag af
uppgufunarseti (anhýdrít- og gifsseti) ofan
á meginlandsskorpu (4. mynd). Allt viríist
benda til að glerið frá Haítí ætti uppruna
að rekja til loftsteinaáreksturs við gifs-
setlög og meginlandsskorpu á Yukatán-
skaga í Mexíkó, með þeim afleiðingunr
að mikið brennisteinský hefði umlukið
jörðina. Andstaðan við þessa djörfu
hugmynd var gífurleg. í þetta sinn tók
það sex mánuði að fullvissa ritstjóra
Nature og yfirlesara, áður en seinni
greinin birtist í október 1991 (Haraldur
Sigurdsson o.fl. 199 lb).
ENN SNÚIÐ AFTUR TIL HAÍTÍ
I millitíðinni fór ég til Haítí í ágúst
1991, með tveim félögum frá Rhode
Island, til að kanna nánar glerlagið á
mörkum krítar- og tertíertímabilanna og
safna meira af bergi. Haítí er um 1800 km
fyrir austan Yukatán, en þegar tekið er
tillit til landreks við Karíbahaf síðustu 65
milljón ár er ljóst að afstaða Haítí til
Yukatán var allt önnur þegar loft-
steinaáreksturinn varð; Haítí var þá um
800 km fyrir suðaustan Yukatán (4.
mynd). Þegar við komum til Haítí voru
þar miklir ólgutímar. Skammt var liðið
síðan herinn hafði steypt af stóli fyrstu
lýðræðisstjórn landsins og rekið hinn
vinsæla alþýðuprest og forseta Jean
Bertrand Aristide úr landi. Allar ferðir
okkar um þjóðvegi og tjöll voru rnjög
erfiðar vegna mikillar tortryggni heima-
manna í okkar garð, enda hafa þeir slæma
reynslu af útlendingum, einkum þeim senr
koma norðan frá Ameríku, en Banda-
ríkjamenn gerðu innrás í Haítí árið 1916.
Eitt helsta starfssvæði okkar var sveitin í
kringum þorpið Belok, þar sem Jim
Zachos hafði safnað glermolanum fræga,
BE-04, vorið 1985. Strax og við byrjuðum
að róta þar í jarðbörðum og vegköntum
safnaðist að okkur hópur bænda sem létu
ófriðlega, margir vopnaðir stórum og
beittum sveðjum, og hurfum við frá hið
snarasta. Eftir mikið stapp í ýmsum
ráðuneytum í höfuðborginni snerum við
aftur til Belok næsta dag, í þetta sinn í
fylgd vopnaðs varðar, og gekk allt okkar
starf sögulítið upp frá því (5. mynd).
Okkur tókst að rekja glerlagið nokkurra
kílómetra leið, áður en það hvarf í
fellingum og misgengjum setlagastaflans.
51