Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 26

Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 26
Ritfregn ÍSLENZK FORNRIT 13. BINDI, HARÐAR SAGA Þórhallur Vilmundarson og Bjarni Vilhjálmsson gáfu út fyrir Hið íslenzka Fomritafélag 1991 Islensk fornrit hafa löngum gagnast fræði- mönnum sem heimild og íhugunarefni um náttúrufar og náttúmviðburði. Um náttúrufarið hafa menn reyndar dregið mjög ólíkar álykt- anir. Er í því sambandi fróðlegt að bera saman það sem Þorvaldur Thoroddsen (í Andvara 1916) og Sigurður Þórarinsson (víða í grein- um og bókum) segja um árferði fyrr á öldum, áður en rannsóknir á ískjörnum skáru úr um hvað rétt er í því efni. í fornritunum er oft fjallað um náttúmviðburði í bland við hindur- vitni. Glöggir rýnendur hafa þó fundið flestu stað og rennt stoðum undir að rétt sé frá greint með könnun á vettvangi. í seinasta bindi Islenzkra Fornrita eru fjórar sögur og átta þættir. Fylgir að venju ítarlegur formáli þar sem grafist er fyrir um rætur sagnanna, ritunartíma og stundum höfund. Það er einkum formálans vegna að hér er vakin athygli á þessu bindi Fomritanna, en aðalhöfundur hans er Þórhallur Vilmundar- son. Þar er að vissu leyti sýndur nýr flötur á sagnagerðinni með því að lesið er í örnefnin. Um sumar sagnanna er sýnt hvemig sögu- persónur og atburðir er skáldað kringum ör- nefni sem mörg hver eru lýsandi um landslag eða staðhætti þegar að er gáð. Mörg af ör- nefnunum í Harðar sögu eða Þorskfirðinga sögu eru ekki beint árennileg sem náttúru- nöfn. En skýringar útgefanda, sem jöfnum höndum styðst við athugun á staðháttum, samanburð við skyld örnefni og við málfræði- kunnáttu, eru settar fram af rökvísi og stund- um að manni finnst af næmu innsæi. í sögun- um sjálfum er fjöldi örnefnaskýringa, flestar tengdar persónum eða atvikum. Fæst af því stenst gagnskoðun útgefanda. Þótt menn kunni að efast um réttmæd sumra örnefnaskýringa hans verða þær flestar ágengar við hvern þann sem skoðar sig um eða þekkir til á vettvangi örnefnanna. Söguhetjur Harðar sögu taka á sig gervi alkunnra kennileita, og líkt fer um hálftröll annarra sagna og þátta sem hjara þó sum sem fremur mannlegar sögupersónur. Af einstökum köflum bókarinnar er ástæða til að nefna sérstaklega Bergbúa þátt, en aðal- efni hans er Hallmundar kviða. f henni er lýst í tyrfnu skáldamáli eldgosi og vatnsflóði. Út- gefandi telur að lýsingin geti átt við uppkomu Hallmundarhrauns. Víst er að vettvangur þess er kveður er á þeim slóðum, og aldur hrauns- ins kemur þar heim og saman við. Þessi niður- staða útgefanda mætti verða jarðfræðingum hvati til að huga nánar að aldri hraunanna úr Langjökli norðvestanverðum, einkum þeirra sem upprunnin eru inni á jöklinum, og um- merkjum flóðs sem gætu hafa varðveist niður með Hvítá í byggð. Gæti verið að Landnámu- sögnin um vatnsveidngu Músa-Bölverks eigi rætur að rekja til hálfgleymdrar sagnar um að Hvítá hafi eitt sinn hrakist úr farvegi sínum og þá af völdum hraunrennslis? Ýmislegt smálegt verður útgefanda tilefni ítarlegrar umfjöllunar. Sem dæmi má nefna viðurnefni Þorsteins tjaldstæðings og mis- kunnarverk hans gagnvart umkomulausum mönnum. Mér varð á að láta hugann reika kringum hallærið sem þar er minnst á. Það virðist hafa orðið of snemma til að átt geti við óöld í heiðni. Gæti þarna verið ýjað að móðuharðindum eftir Eldgjárgosið ~930? Þegar þátturinn var skrifaður var eflaust þörf á að minna landslýðinn á að breyta kristilega við náungann. Kannski var þessi sögn rifjuð upp sem dæmisaga um hvernig menn skyldu breyta við flökkulýð, en segja má að hann hafi öðlast réttindi í góðbúum landsmanna með gildistöku Jónsbókar seinna á þeirri sömu öld og þátturinn var færður í letur. Ekki fékk ég varist þeirri hugsun að sumt hefði verið tekið öðrum tökum í formálum hinna fyrri binda ef þetta hefði verið 60 árum fyrr á ferðinni. Á þeim áratugum sem liðnir eru frá útgáfu næsta Islendingasagnabindis á undan má raunar segja að hal'i opnast nýtt svið þar sem eru íslensku örnefnin. Ekki er undur að þess sjái hér stað þar sem aðalút- gefandi Harðar sögu á þar stærstan hlut. Kristján Sæmundsson Náltúrufræðingurinn 62 (1-2), bls. 20, 1993. 20
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.