Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 71

langar á sumum tegundum. Hranar sýna
sérkennilega loftfimleika, en þeir láta sig
gjaman falla í lofti og velta sér um leið.
Af því er dregið enska heiti þeirra, Roller.
Af feluhranaætt (Brachypteraciidae) eru
5 tegundir á Madagaskar. Þeir eru taldir
hafa þróast út frá hrönum sem hafa borist
til eyjarinnar í fyrndinni og eiga enn
sitthvað sameiginlegt með þeim. Felu-
hranar eru þéttvaxnir fuglar, höfuðstórir,
með stór augu, sterklegt nef og stutta,
snubbótta vængi. Litmynstur er breytilegt.
Þeir eru lítið gefnir fyrir flug og halda sig
mest á jörðu niðri en tylla sér þó stöku
sinnum á lágar greinar.
í gaukshranaætt (Leptosomatidae) er
aðeins ein tegund, gaukshrani (Leplo-
somus discolor). Hann lifir á Madagaskar
eins og feluhranarnir en auk þess á
Kómoreyjum. Hann er einnig talinn
afsprengi hrana en hefur fjarlægst þá
verulega. Gaukshrani er þrekvaxinn fugl,
mjög höfuðstór, nefið sterklegt en fætur
litlir. Á efra borði er hann blágrár með
grænleitum eða koparrauðum gljáa, eftir
því hvernig Ijós fellur á, en kviður og háls
öskugrár. Fjaðrir við ofanverða nefrót vita
fram og upp. Auk þess vottar fyrir
hnakkatoppi.
Til sigðaættar (Phoeniculidae) heyra 8
tegundir í Afríku sunnan Sahara. Sigðar
eru mjóslegnir, stéllangir fuglar, svartir á
lit, stundum með grænum, fjólubláum eða
bláum gljáa. Þeir hafa mjótt og oftast mjög
niðursveigt, sigðlaga nef og er íslenska
heitið af því dregið.
Til herfuglsættar (Upupidae) heyrir
aðeins ein tegund, sem lifir í Evrasíu og
Afríku. Það er hinn víðkunni herfugl
(Upupa epops). Hann er einkar fallegur
fugl, bleikur á búkinn, vængir og stél
röndótt, þar sem skiptast á svartar og
hvítar rendur, og með stóran, svartyddan
fjaðrakamb á höfði. Nefið er langt, mjótt
og niðursveigt.
I undirættbálknum Bucerotes er aðeins
ein ætt, homaætt (Bucerotidae), með 46
tegundum í hitabelti Afríku, Asíu og
Ástralíu. Hornar eru taldir skyldastir
herfugli en líkjast þó meir túkönum S-
Ameríku, sem tilheyra spætuættbálki (sjá
síðar). Þar er þó ekki um sameiginlegan
uppruna að ræða heldur aðlögun að
svipuðum lífsháttum. Homar eru á ýmsan
hátt mjög sérstæðir fuglar. Þeir eru
stórvaxnir, nefstórir og stéllangir, með
breiða, snubbótta vængi og stutta en
sterklega fætur. Það sem þó einkennir þá
fyrst og fremst er að fyrstu tveir háls-
liðimir eru samvaxnir og ofan á nefinu
hafa þeir oftast stóran homhjálm sem þeir
draga nafn sitt af. Hann er holur innan og
breytilegur að stærð og lögun eftir
tegundum. Tegundir af ættkvíslinni
Tocus, svonefndir tókar, hafa þó ekki
hom. Homar hafa einnig verið nefndir
nashyrningsfuglar eða homnefir.
Af þessum glæsilega ættbálki verpa
aðeins 4 tegundir í Evrópu, bláþyrill
(Alcedo atthis), býsvelgur (Merops
apiaster), bláhrani (Coracias garrulus) og
herfugl. Þrjár þeirra hafa borist til íslands.
I N-Ameríku verpa einungis 3 tegundir
þyrla, beltaþyrill (Ceryle alcyori), baug-
þyrill (C. torquata) og grænþyrill
(Chloroceryle americana), en ein þeirra
hefur sést hér á landi.
Beltaþyrill (Ceryle alcyori)
Beltaþyrill (I. mynd) verpur í N-
Ameríku, frá Alaska og Labrador og suður
til Kalifomíu og Flórída. Fuglamir færa
sig nokkuð suður á bóginn á vetuma og
halda sig þá á sunnanverðu varpsvæðinu
og allt suður til Panama. Tegundinni
hefur ekki verið skipt í undirtegundir.
Beltaþyrill er sjaldséður gestur austan
Atlantsála. Árið 1845 sáust tveir fuglar á
Irlandi en talið var að þeir hefðu verið
fluttir þangað. Frá Asoreyjum er eitt þekkt
tilvik (1899) og annað frá Hollandi sama
ár, tvö frá Englandi (1908 og 1979) og
fjögur frá írlandi (1978, 1980, 1984 og
1985) (Alexander og Fitter 1955, Dymond
65