Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 40

Ritfregnir
SEIGJA JARÐAR UNDIR ÍSLANDI;
SAMANBURÐUR LÍKANREIKNINGA
VIÐ JARÐFRÆÐILEG GÖGN
Freysteinn Sigmundsson
Háskólaútgáfan 1990
Fyrstur til að ljúka meistaragráðu (MS-
prófí) við Raunvísindadeild Háskóla Islands
skv. nýjum reglum deildarinnar um fram-
haldsnám varð Freysteinn Sigmundsson jarð-
eðlisfræðingur. Prófritgerð hans kom út hjá
Háskólaútgáfunni árið 1990 og nefnist Seigja
jarðar undir íslandi; samanburður líkanreikn-
inga við jarðfræðileg gögn (121 bls.).
Með ýmsum jarðfræðilegum athugunum er
hægt að fara nærri um það hve hratt land reis
þegar fargi ísaldarjöklanna létti allskyndilega
fyrir um 10.000 árunr. Freysteinn nýtir þessi
gögn til að reikna út seigju jarðmöttulsins
undir Islandi og virðist hún vera 1019 Pa s
(Pascal-sekúndur). Út frá sambærilegum mæl-
ingum hafa menn áætlað að seigja möttuls
undir Skandinavíu sé 10 til 100 sinnurn meiri
en undir Islandi. í ljós kemur að vegna hinnar
tiltölulega litlu seigju svarar yfírborð landsins
álagsbreytingum mjög hratt. Þannig hefur
rýmun Vatnajökuls á þessari öld valdið um 1
metra landrisi við jökuljaðarinn. A sama hátt
sígur yfírborð landsins undir nýrunnu hrauni.
Freysteinn bendir á að með endurteknum
landmælingum með gervitunglum (GPS-mæl-
ingum) kringum jökla mætti fá enn haldbetri
vitneskju um seigju jarðar og þykkt jarð-
skorpunnar.
Bókin fæst hjá Bóksölu stúdenta.
Sigurður Steinþórsson
SKAFTÁRELDAR 1783-1783. GJÓSKAN
OG FRAMVINDA GOSSINS
Þorvaldur Þórðarson
Háskólaútgáfan 1991
Fyrir fáum ámm samþykkti jarð- og land-
fræðiskor Raunvísindadeildar HI að leitast við
að gefa út þær prófritgerðir nemenda sem af-
bragðsgóðar þællu. I samræmi við það kom út
á fyrra ári hjá Háskólaútgáfunni 4. árs ritgerð
í jarðfræði eftir Þorvald Þórðarson, Skaft-
áreldar 1783-1785. Gjóskan og framvinda
gossins (187 bls.).
Þorvaldur ber niðurstöður gjóskulagarann-
sókna kringum Skaftáreldagíga saman við
ritaðar samti'maheimildir um eldana. Gos-
sprunga Skaftárelda er samsett úr 10 stuttum
(2-5 km) spmngum sem liggja skástígt miðað
við heildarsprunguna. Þorvaldur sýnir fram á
að sprungur þessar opnuðust hver af annarri
frá vestri til austurs, líkt og rennilás. Skaftár-
eldar hófust 8. júní 1783 þegar vestasta
sprungan opnaðist með jarðskjálftum og
gjóskufalli, en síðan tók við hraunrennsli úr
sprungunni. Næsta sprunga austan við opnað-
ist um mánaðamótin júní/júlí 1783, sömu-
leiðis með skjálftum og gjóskufalli, en síðan
hraunrennsli, og þannig koll af kolli uns
meginsprungan var orðin 27 km löng. Færð
eru að því rök að Grímsvöln hafí gosið sam-
tímis Skaftáreldasprungunni þau réttu tvö ár
sem umbrotin vöruðu, en sfðast sást til elda í
Grímsvötnum 26. maí 1785. Grímsvötn og
Lakagígar tilheyra þannig sennilega sama eld-
stöðvakerfí.
Ritgerðinni fylgja miklir viðaukar þar sem
safnað hefur verið saman og raðað á aðgengi-
legan hátt tilvitnunum í heimildir um skjálfta-
virkni, gjóskufall, hraunrennsli, eldsupptök,
áttaskyn manna í eldsveitunum og vindáttir á
gostímanum.
Bókin fæst hjá Bóksölu stúdenta.
Sigurður Steinþórsson
Náttúrufræðingurinn 62 (1-2), bls. 34,1993.
34