Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 70

Upplýsingamar eru skráðar í þessari
röð: fundarstaður, dagur (eða tímabil),
innan sviga kyn og aldur, sé það þekkt,
einnig hvar fuglinn er varðveittur, ef
honum hefur verið safnað. Þá er getið
fmnanda eða heimildar ef fuglsins hefur
áður verið getið á prenti (en í þeim til-
fellum er finnanda sleppt). Ef fjallað hefur
verið um ákveðna fugla í fleiri en einni
heimild er aðeins getið þeirrar fyrstu, en
annarra ef þar er að finna fyllri upp-
lýsingar.
Aldur er táknaður með ad (fullorðinn)
eða imm (ungfugl). Þeir fuglar sem hafa
náðst eru allir varðveittir á Náttúru-
fræðistofnun íslands (RM, skrásetningar-
númer fylgir) að einum undanskildum.
Hamur af honum er varðveittur á Nátt-
úrufræðistofnun Norðurlands en bein á
Náttúrufræðistofnun íslands.
KYNNING ÆTTBÁLKA OG TEG-
UNDASKRÁ
Hranaœttbálkur (Coraciiformes)
Hranaættbálki er skipt í 4 undir-
ættbálka, Alcedines, Meropes, Coracii og
Bucerotes. Til þeirra heyra alls 10 ættir
mjög sérkennilegra og sérhæfðra fugla
sem langflesta er að finna í hitabeltinu.
Þeir eru flestir mjög skrautlegir og
glæsilegir, gjarnan með langt stél, topp
eða stórt nef. Framtærnar þrjár eru oftast
samvaxnar að einhverju leyti og vel
aðlagaðar því að grípa utan um trjá-
greinar.
Til undirættbálks Alcedines heyra 3
ættir. Stærst þeirra og útbreiddust er
þyrlaætt (Alcedinidae) með 93 tegundir
um víða veröld, þó langflestar sé að finna
í hitabelti Afríku og Asíu. Þyrlar eru
sérkennilegir fuglar, litskrúðugir með
voldugt nef. Þeir sitja á greinum sem vaxa
út yfír vatnsfleti, fylgjast með ferðum fiska
og veiða með því að stinga sér á kaf eftir
þeim. Vekur oft furðu hve stóra bráð þeir
ná að hemja.
Pendlaætt (Momotidae) er bundin við
hitabelti Ameríku. Af pendlum eru 9
tegundir skrautlegra fugla sem hafa
nokkuð sterklegt nef með sagtenntum
brúnum. Stélið er langt og miðfjaðrir þess
tvær lengstar. Hjá sumum tegundum falla
fanirnar af fjaðurstöfum löngu fjaðranna
nema af endunum þar sem eftir standa
einkennandi fanablöðkur. Verði pendill
fyrir ónæði vingsar hann stélinu ótt og títt
til hliðanna. í Stóru fuglabók Fjölva er
ættin nefnd tannmeitlar og ein tegundanna
kölluð pendill. Ég kýs frekar að nota
heitið pendill yfir allar tegundir ættarinnar
og kalla hana pendlaætt. Pendill er dregið
af ofangreindu atferli fuglanna.
Til toddaættar (Todidae) heyra 5
tegundir á Vestur-Indíum. Þeir eru skyldir
pendlum og einnig nokkuð skyldir
þyrlum. Toddar eru smávaxnir, stélstuttir
og skrautlegir hnoðrar (toddi merkir m.a.
skýhnoðri, er auk þess hljóðlíking við
enska heitið Tody). Þeir eru fagurgrænir
að ofan, gulir, hvítir og ljósrauðir á
hliðum og kviði og með hárauða háls-
kverk. Nefið er sérkennilegt, rautt, frekar
langt og flatt. Hentar það einkar vel til að
grípa fljúgandi skordýr.
Til undirættbálksins Meropes heyrir
aðeins ein ætt, þ.e. svelgjaætt (Mero-
pidae). Af henni eru þekktar 24 tegundir,
flestar í Afríku en nokkrar í Evrópu, Asíu,
Nýju-Gíneu og Ástralíu. Svelgir eru flestir
mjög litfagrir, með frekar Iangt, bogið,
hliðflatt nef. Odddregnar miðfjaðrir
stélsins skaga nokkuð langt aftur. Svelgir
lifa einkum á býflugum, geitungum og
skyldum gaddvespum. Þeir geta valdið
býflugnabændum nokkrum búsiíjum.
Undirættbálki Coracii er skipl í fimm
fáliðaðar ættir sem allar er að finna í
gamla heiminum. Hranaætt (Coraciidae)
tilheyra 11 tegundir í Evrasíu og Afríku.
Þeir eru krákulegir í sköpulagi, höfuðstórir
og þrekvaxnir, oftast bláleitir með
flekkjum af ýmsum öðrum litum. Stél er
tiltölulega stutt en þó eru ystu stélfjaðrir
64