Samvinnan - 01.01.1949, Blaðsíða 12

bönd þess geta meira að segja verkað
svo á önnur steinefnasambönd í melt-
ingarfærunum, að þau meltist ekki
heldur.
Þið skuluð ekki gefa börnum mikið
af þessu brauði nema þá á annan hátt
sé vegið upp á móti óhollustu þess.
Nú hef eg nefnt eitt dæmi upp á
óhentuga brauðtegund, en gæti nefnt
mörg og útlistað þetta miklu nánar.
En þeim, sem kynnu að vilja vita
nánari deili á hrökkbrauðinu, get eg
vísað á ýtarlega rannsóknarskýrslu um
þetta mál, sem gefin hefur verið út af
vísindastofnun danska iðnaðarins
(Akademiet for de tekniske Viden-
skaber, Beretning I 1946 fra Kornud-
valget).
Eg skal ekki neita því, að matariðn-
aður geti ekki orðið svo góður, að nær-
ingargildi og vitamin varðveitist vel,
en yfirleitt er langt frá að svo sé enn.
Þetta skuluð þið athuga vel, áður en
þið breytið til og aukið neyzlu iðnað-
armatar hér á landi.
En hér eru stérk öfl að verki, annars
vegar ágeng iðnaðar-gróðafyrirtæki,
sem beita áróðri og auglýsingum misk-
unnarlaust, og hins vegar sparnaður á
vinnukrafti á heimilunum og vinnu-
krafti húsmæðra, sem ekki hafa löng-
un til eða ekki kæra sig um að eyða
miklum tíma í matreiðslu og þykir
þægilegt að þurfa ekki annað en að
opna dós og vildu lielzt að flygju steikt-
ar dúfur í munn mönnum.
EN HVERNIG er svo heilsufarið?
Að svo miklu leyti, sem séð verð-
ur af skýrslum, virðist það vera fremur
gott. Næringarkvillar munu þó tíðari
en séð verður af opinberum skýrslum
og eitt er víst að tannskemmdir fara
stöðugt í vöxt. Tannlækningar, sem
eru mjög mikilisverðar til viðhalds
veikum tönnum, hafa þó aukizt stór-
um, en þó er að fara fyrir íslendingum
líkt og öðrunt menningarþjóðum, að
þeir missa tennurnar.
í stríðinu síðasta tóku menn eftir
því að tannskemmdir minnkuðu stór-
um í ýmsum löndum. Við gátum rann-
sakað þetta nákvæmlega í Danmörku
á mörg þúsund manns og það var eng-
inn vafi á að nokkur framför var í
þessu efni. En nú lifðu Danir í alls-
nægtum á stríðsárunum og mataræði
breyttist miklu minni en í mörgum
öðrum löndum, en þó teljum við það
lfafa batnað, það sem það var.
Það var drukkin meiri mjólk, borð-
aður meiri fiskur, borðað meira inn-
meti, svo sem lifur, nýru hjörtu o. s.
frv. Ennfremur var brauð og mjöl
miklu betra en áður, og notað var því
nær eingöngu heilkornsmjöl. Sykur-
neyzla minnkaði um helming, smjör-
líkið hvarf og iðnaðarmatur og dósa-
matur minnkaði stórum.
Með öðrum orðum, sú breyting sem
varð, miðaði eingöngu í þá átt, sem
við töldum heppilegasta, og sem ráða
má af þessum erindum mínum.
I Noregi bar rniklu meira á þessu.
Þar bötnuðu tennur stórum. En því
miður höfðu Norðmenn ekki tök á að
framkvæma manneldis- og heilsurann-
sóknir, eins og við gerðum í Dan-
mörku öll stríðsárin, svo að erfitt er að
segja um með vissu hverjar breytingar
urðu á mataræði í Noregi.
Þó má telja víst að kornmaturinn
hafi verið mun betri en áður, líklega
meiri og jafnari mjólkurneyzla, meira
fiskát og miklu minni sykurneyzla og
sætabrauðs. Notkun þroskalýsis var
meiri og jafnari.
En þegar stríðinu létti og mataræðið
færðist aftur í gamla horfið jukust
tannskemmdir strax á ný.
Líka reynslu Jtafa menn frá mörg-
um öðrum löndum.
Þetta er ákaflega merkilegt fyrir-
brigði og bendir eindregið til þess að
tannskemmdir séu fyrst og fremst háð-
ar mataræðinu, og eg hef aldrei verið
í vafa um að svo sé.
FYRRA ERINDI mínu drap eg á
mikilsvert atriði, þegar um mann-
eldi er að ræða, en það var Iivort mað-
ur ætti að kappkosta að framleiða mat-
vörur jafnt allan ársins hring eða á viss-
um tímum, þegar það er auðveldast og
finna svo hæfar aðferðir til að geyma
matvörurnar, þangað til þær eru not-
aðar.
Fyrir land eins og ísland er þetta
sérstaklega þýðingarmikið atriði.
Það er hægt að rækta matjurtir í
gróðurhúsum, vetur, sumar, vor og
haust. Það er hægt að fóðra skepnurn-
ar svo vel, að þær séu í frálagsholdum
jafnan.
En aftur á móti er ekki hægt að ráða
göngu fiskjarins. Hér á landi verður
því ekki hjá því komizt að framleiðsla
matvæla verði mjög bundin árstíðum.
En það má draga úr því, ef menn vilja.
Líklega er það þó svo, að matvæli,
framleidd á náttúrlegum árstíma, ef
eg má svo að orði komast, verða mjög
miklu ódýrari og vafalaust hollari
fæða — sérstaklega vitamin-auðugri.
Hér verður því að leggaj mikla
áherzlu á að nota hentugar geymsluað-
lerðir.
Hraðfrysting tekur þá öllum öðrum
aðferðum frant- Og hraðfrysti matur-
inn er eina verulega framförin, sem eg
get séð í manneldi hér á landi.
Allt má frysta og allt helzt óskemmt,
ef nógu vel er fryst.
Það, sem ekki verður fryst, má herða,
súrsa og salta upp á gamla móðinn.
Það er afturför að súri maturinn,
harðfiskurinn og siginn matur er að
hverfa.
Varið ykkur á dósamatnum og auð-
matreiddum iðnaðarvörum og kaupið
ekki köttinn í sekknum í auglýsinga-
umbúðum matvælaiðnaðarins.
Um allan heim berjast manneldis-
fræðingar gegn spillta kornmatnum.
Stríðið kom okkur til hjálpar víða um
lönd, og margar þjóðir tóku aftur að
nota gróft, ósigtað mjöl og óafhýðuð
grjón.
Tannskemmdir fóru mjög minnk-
andi og margt annað bendir til þess,
að hið óbreytta mataræði ófriðarþjóð-
anna, hefði gagnleg áhrif á lieilsu
manna.
y ÝMSUM löndum hefur tekizt að
Iialda í grófa kornmatinn hingað
til, t. d. í Danmörku. En skilnings-
lausar luisfreyjur og ófróður almenn-
ingur sækist ákaft eftir fína brauðinu
og bakararnir dansa eftir pípu hans.
Hér er um að ræða eitt höfuðatriði
manneldismálanna.
Fínt og spillt mjöl ætti alls ekki að
flytjast til landsins, þó kaupmenn kalli
það fyrsta flokks vöru. Malið þið korn-
ið sjálfir, og sigtið hvorki né spillið
mjölinu.
Bakið brauð úr því með aðferðum,
sem eyða sem minnstu af vitaminum
mjölsins og sem hagkvæmast eru, svo
að sölt mjölsins komi að fullum not-
um.
íslendingar voru áður vanir góðu,
gi'ófu brauði, pottbrauði og flatbrauði
úr ósigtuðu rúgmjöli og grautum úr
(Framhald á bls. 26.)
12