Samvinnan - 01.03.1949, Blaðsíða 2

Rochdale-skipuiagið og skattheimtan
ARIÐ 190ö varð mikil skijuilagsbrcyting innan
íslenzku samvinnuhreyfingarinnar. Þá var
upp tekin sú regla, að forgöngu Hallgríms Krist-
inssonar, að kaupfélögin hættu að vera pöntunar-
félög, sem önnuðust vörusölu til félagsmanna ein-
vörðungu, samkvæmt pöntunarlistum þeirra, en
tóku í staðinn að hafa opnar sölubúðir og selja
varning þar venjulegu markaðsverði. í stað þess
að félagsmenn greiddu aðeins kostnaðarverð vör-
unnar við afhendingu, svo sem var í pöntunarfé-
lögunum, greiddu þeir nú venjulegt markaðsverð
að því tilskildu, að félagið endurgreiddi þeim
það, er ofborgað kynni að reynast, er reikningar
allir væru upp gerðir. Þannig hélt Rochdale-
skipulag samvinnuverzlunar innreið sína á ís-
landi. Enginn, sem kunnugur er sögu samvinnu-
málanna hér, efast um, að það hafi verið hið
mesta gæfuspor, er Hallgrímur Kristinsson beitti
sér fyrir því, að Kaupfélag Eyfirðinga — og síðar
önnur kaupfélög — breytti skipulagi sínu í það
horf, sem sannreynt var í Bretlandi að var hið
bezta og heppilegasta fyrir vöxt og viðgang sam-
vinnuhreyfingarinnar og þjóðfélagið í heild.
Með því að selja vörur venjulegu gangverði og
hvetja félagsmenn til þess að geyma það fé, er
endurgreiða bar á vöruviðskiptin í félögunum,
var fundin heppileg leið til þess að útvega fé-
lögunum fjármagn til aukinna áhrifa og athafna,
en fjármagnsþörfin var brýn og eitt hið mesta
vandamál pöntunarfélaganna, og varð raunar
mörgum þeirra að falli. Þótt Rochdale-skipulagið
á verzluninni væri þannig upp tekið hér, breytti
það vitaskuld ekki eðli samvinnuverzlunarinnar.
Hér var aðeins um skipulagsbreytingu að ræða.
Félagsmenn fengu eftir sem áður vörur sínar
með kostnaðarverði. Munurinn er aðeins sá, að
þeir greiddu lítið eitt meira en kostnaðarverð
til bráðabirgða, en fengu endurgreiðslu, er rcikn-
ingar voru upp gerðir,kostnaður greiddur og lög-
boðin tillög til tryggingarsjóða. Meðan kaupfé-
lögin voru aðeins pöntunarfélög, datt engum í
hug, að skattleggja bæri viðskipti félagsmann-
anna við þau. Þau viðskipti miðuðust við það,
að spara útgjiild, en ekki að auka tekjur félags-
mannanna. Með skipulagsbreytingu kaupfélag-
anna til Rochdale-reglunnar, varð raunverulega
engin breyting á þessu. Viðskipti kaupfélags-
manns við félag hans miðast enn í dag við það
að spara honum útgjöld, og þau auka vitaskuld
ekki tekjur félagsmannsins. Allt pað jé, sem hann
leetur félagið fá fyrir vörur, er liann haupir, er
hans eign, enda greiðir hann skatta af pvi, sem
einstaklingur. Það er engin breyting á eðli máls-
ins, þótt 5—15% af þessu fé standi inni hjá kaup-
félaginu um hríð, eða þangað til reikningar þess
eru upp gerðir, og endurgreiðsla á vörukaupin
ákveðin af löglegum félagsfundi. Hér cr aðeins
að ræða um bókhaldsatriði, og viðskiptum félags
og félagsmanna er raunverulega ekki lokið fyrr
en endurgreiðslan hefur farið fram, eins og svo
greinilega er tekið fram í áliti norsku nefndar-
innar, sem fjallaði um skattamál kaupfélaganna
og vitnað var til hér í ritinu fyrir nokkru. Þessi
skilningur á eðli samvinnuverzlunar er og hvar-
vetna fyrir hendi meðal menningarþjóða. Má þar
til dæmis nefna, að nú stendur fyrir dyrum
endurskoðun á skattalögum Dana. í sambandi
við umræður, sem orðið hafa þar í landi um
skattgreiðslur samvinnufélaga, hefur einn þeirra
manna, sem um það mál hafa fjallað, fyrrver-
andi innanríkisráðherra, Bertel Dahlgaard, sagt
Jretta m. a., í viðtali við danskt blað:
„----Það er ekki hægt að halda því fram,
að tckjuafgangur, sem skipt er í milli neyt-
enda, sem í félagsskap starfrækja verzlunar-
búð, sé sama eðlis og tekjuafgangur, sem
skipt er í milli hlutafjáreigenda, er starf-
rækja fyrirtæki sem hluthafar. Þetta eru
tveir ólíkir heimar....“
Þannig líta sanngjarnir menn á, jafnvel þótt
þcir séu ekki samvinnumenn. Það er fróðlegt að
bera þessi ummæli saman við „röksemdir" ís-
lenzkra kaupsýslumanna um þctta efni. Um það
efni var svo sagt í „Frjálsri verzlun", tímariti
reykvískra kaupsýslumanna, fyrir nokkru:
„----Að Jrað sé ekki sanngjarnt og æskilegt,
að kaupfélög greiði skatt af þeim arði, sem
þau endurgreiða félögum sínum, er álíka og
ef hlutafélag greiðir hluthöfum arð, en þarf
engan skatt að greiða af þeirri upphæð, er
til arðsútborgunar kemur.. . . “
Þannig er rekinn áróðurinn fyrir því um
þessar mundir, að villa mönnum sýn á eðli sam-
vinnuverzlunar og leggja stein í götu samvinnu-
hreyfingarinnar með óeðlilegri og ósanngjarnri
skattheimtu ríkisins, sem hvergi þekkist á byggðu
bóli slík, sem Jressir áróðursmenn fara fram á.
AD hefur borið við, að þegar rökin um þetta
efni hefur þrotið, hafa þessir áróðursmenn
tekið sér stöðu í öðru vígi og herjað þaðan. Ný-
lega hefur t. d. stærsta landsmáiablaðið birt
langar greinar, þar sem Jjví er haldið fram, að
eitt stærsta kaupfélag landsins sé ómagi á skatt-
þegnunum, með því að það greiði ekki sambæri-
legt litsvar og einkareksturinn. Hefur blaðið
birt margar tölur máli sínu til sönnunar. Við
nána athugun sést fljótt, að hér er einnig um
blekkingu að ræða á borð við kenningu „Frjálsr-
ar verzlunar" um eðli hlutafélaga og samvinnu-
félaga. Það er hægt að sanna ýmislegt með tölum
á yfirborðinu, sérstaklega ef allar tölurnar eru
ekki lagðar fram. í útsvarsádeilunum hefur ein-
mitt það gerzt, að aðeins hálf sagan er þar sögð.
Samkvæmt skattalöggjöfinni frá 1941 geta bæjar-
og sveitarfélög ekki lagt útsvör á liærri upphæð
en 200 þúsund krónur. Ríkisvaldið hefur einka-
rétt á skattlagningu tekna umfram Jrá upphæð.
Þar sem mikill og margháttaður rekstur kemur
saman hjá einu fyrirtæki, verður Jretta laga-
ákvæði til þess, að bæjarfélagið eða sveitarfélagið
fær óeðlilega lítinn hluta af þeim fjárfúlgum,
sem stórum fyrirtækjum er gert að greiða í opin-
ber gjöld, en ríkið óeðlilega stóran hlut. / pessu
efni gildir pað einu, hvort i hlut á samvimiufc
lag eða einkafyrirtceki, og eru pau skalllögð á
sa?na hátt, þegar yfir petta mark er komið, og
er pað i sjálfu sér mjög ranglátt. Lagaákvccði
petta leiðir beinlinis til pess, að pað er ekki
hœgt, lögum samkvœmt, að leggja hœrra útsvar
á nokkurt fyrirtœki, hvernig sem pvi er háttað,
en um 100 púsund krónur, jafnvel pótt skatt-
greiðslur til hins opinbera neini margfaldri peirri
upphæð. Vitaskuld er þesi misskipting opinberra
gjalda milli bæjar- og sveitarfélaga annars vegar
og ríkisvaldsins hins vegar, engan veginn til
komin vegna óska eða afskipta samvinnumanna,
heldur Jrvert á móti, og það er því í fyllsta máta
ósanngjarnt og ómaklegt, að nota þetta laga-
ákvæði, sem samvinnufélögunum er síður en svo
hagur að, til þess að ráðast á Jrau, svo sem gert
hefur verið nú nýlega, og saka þau um að skjóta
sér undan því að greiða eðlilega skatta til bæjar-
og sveitarsjóða. Öll sú herferð hefur vcrið rekin
meira af kappi en forsjá, og hún hefur vissulega
ekki verið til vegsauka fyrir þá, sem henni
hrundu af stað. Með slíkum málatilbúnaði verð-
ur ekkert mál unnið í lýðfrjálsu landi.
í STUTTU MÁLI
Afmœli Samvinnuskólans. í þessum mán-
uði átti Samvinnuskólinn 30 ára afmæli. Var
þess minnzt með veglegu hófi að Hótel Borg
í Reykjavík. Hófið sátu um 200 manns. Voru
þar fluttar margar ræður fyrir minni skól-
ans, m. a. stutt ávörp frá nemendum allra
30 árganga skólans. Skólastjórinn, Jónas
Jónsson, og frú hans, voru heiðursgestir sam-
kvæmisins. Af þessu tilefni afhentu nemend-
ur skólastjóranum sjóð, er bera skal nafn
hans, og vera til styrktar efnilegum nemend-
um. Þrjátíu ára starfs Samvinnuskólans verð-
ur minnzt ýtarlega í næsta hefti „Samvinn-
unnar“.
Sigurður á Arnarvatni látinn. Hinn 24.
febrúar s. 1. andaðist Sigurður Jónsson skáld
og bóndi á Arnarvatni, i Sjúkrahusi Akur-
eyrar, eftir langa og þunga legu. Þessa þjóð-
kunna skálds, samvinnumanns og bónda
verður ýtarlega minnzt hér í ritinu innan
skamms. Jón Sigurðsson í Yztafelli ritar þá
um Sigurð og ævistarf hans.
(Framhald á bls. 26)
SAMVfNNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
samvinnufélaga
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87,
Akureyri. Sími 166
Prentverk
Odds Björnssonar
Kemur út einu
sinni í mánuði
Argangurinn kostar
kr. 15.00
43. árg. 3. heíti
Marz
1949
2