Samvinnan - 01.03.1949, Blaðsíða 23

NORSKI utanríkisráðherrann, H a 1 v a r d
L a n g e, sem nýlega vakti á sér heims-
athygli fyrir afskipti sín af Atlantshafsbanda-
laginu, er kominn af fjölskyldu, sem jafnan
hefur liaft orð á sér fyrir sterka trú á sigur
hins góða í mannheimi; en þegar stríð og
önnur ógæfa hefur mætt þessu fólki, hefur
það tekið því, sem að höndum bar, með
stillingu og sannri karlmennsku.
Lange-fjölskyldan liafði þann sið fyrir
heimsstyrjöldina síðustu, að meðlimir henn-
ar komu saman mánaðarlega, ásamt ýmsum
frjálslyndum vinum, á lieimili föður Hal-
vards, hins gamla og æruverðuga dr.
Christian Lange. Þar var fyrir hvíthærður
öldungur, með mikla lífsspeki undir silfur-
hærunum, kunnur friðarvinur — fékk friðar-
verðlaun Nobels árið 1921 — og ötull starfs-
maður aukins alþjóðasamstarfs, m. a. for-
ustumaður hins alþjóðlega þingmannasam-
bands.
Gamli Lange bjó í virðulegu og þokka-
legu liúsi í Osló, og þar söfnuðust þeir sam-
an, ættingjar hans og frjálslyndir vinir, til
þess að ræða stjórnmál. Halvard Lange og
frú hans tóku jafnan þátt í þessum fræðsiu-
og umræðufundum fjölskyldunnar. Áður en
gestirnir skildu, höfðu þeir þegið góðgerðir
á heimili gamla mannsins og e. t. v. fengið
sér „snúning". Þannig kvaddi tímabil í
sögu Noregs.
EGAR hernámið kom, varð Lange-fjöl-
skyldan brátt fyrir barðinu á Þjóðverj-
um, vegna hugrekkis og sjálfstæðis. Allir tóku
mótlætinu með æðruleysi. Þóra, systir Hal-
vards, sem var gift landflótta Þjóðverja,
komst fljótt í klær Gestapo-mannanna, var
flutt í fangabúðir þeirra, og andaðist af af-
leiðingum dvalarinnar jiar. Tveir synir
gamla Lange — Ágúst og Karl Viggó —
máttu þola fangelsanir og pyntingar Þjóð-
verja og þeir sluppu nauðuglega lífs af.
Snemma á hernámsárunum handtóku Þjóð-
verjár Halvard. Hann var fyrst geymdur á
—J
Grini, við illa aðbúð, en síðan fluttur til
Sachsenhausen-fangabúðanna í Þýzkalandi
og hafður þar í fjögur löng ár.
HALVARD MANTHEY LANGE - sem
nú er 46 ára —, hafði ekki hlotið uppeldi
né undirbúning til þess að þola píslarvætti
fyrir þjóðerni sitt. Hann hlaut menntun
sína framan af ævi að verulegu leyti í Genf,
Jjar sem faðir hans var fulltrúi Noregs hjá
Þjóðbandalaginu. Seinna gekk hann á hag-
fræðiháskólann í London. Frístundunum
varði hann til þess að starfa fyrir félagsskap,
sem kallar sig Hið alþjóðlega bræðralag til
sátta. Þessi félagsskapur, sem lifað hefur af
tvær blóðugar heimsstyrjaldir, telur sig
vera „samtök bræðralaga, sem saman standa
af körlum og konum, sem finna lijá sér
kristilega köllun til jjess að berjast gegn
þátttöku í stríði og helga starf sitt sáttum
og bræðralagi." Hinn ungi norski mennta-
maður var ágætur tungumálamaður, og hann
varð þátttakandi og málflytjandi á alþjóða-
þingum þessa félagsskapar, sem svo vann
hug hans á skólaárunum.
Árið 1929 hvarf hann lieim til Osló og
lagði stund á sagnfræði við háskólann og
þá vaknaði hjá honum hvöt til þess að liefja
opinber afskipti af stjórnmálum. En í livaða
stjórnmálaflokki? Nítjándu aldar liberalismi
föður hans nægði honum hvergi nærri. Hins-
vegar var hin svokallaða hálfkommúnistiska
„Clarté“-hreyfing í Osló, sem sjálf kallaði
sig „menn hins nýja dags“ heldur ekki að
skapi liins unga manns. Þar voru jró fyrir
ýmsir menntamenn, sem margir hverjir
höfðu dvalið erlendis. Hinni pólitísku leit
lauk í Verkamannaflokknum — Arbeider-
partiet — og í þeim flokki hefur Lange
starfað síðan.
í Osló hlaut hann styrk til jiess að lialda
áfram námi í sagnfræði, einkum pólitískri
og efnahagslegri sögu, og síðar kenndi hann
þessar námsgreinar við ýms menntasetur.
Hann skrifaði 50-ára sögu norska Verka-
mannaflokksins og fleiri bækur um jafnaðar-
mannahreyfinguna, og árið 1934 gaf hann
út mjög glögga skilgreiningu á nazistahreyf-
ingunni þýzku og benti þar á það, hvert
hún stefndi. Hann var í borgarstjórninni í
Osló á þessum árum og 36 ára gamall var
hann kjörinn til þess að veita forstöðu skóla
norsku verklýðshreyfingarinnar. Þangað
sóttu efnilegir flokksmenn og starfsmenn
verklýðsfélaganna nokkurra vikna fræðslu
um stjórnmál og félagsmál. Lange starfaði
að þeirri fræðslu, er Þjóðverjar réðust inn
í Noreg 1940.
Lange fæst ógjarnan til þess að tala um
hlutdeild sína í mótspyrnuhreyfingunni.
Hann játar að hafa farið nokkrar ferðir yfir
sænsk-norsku landmærin í erindum föður-
landsvina, að hafa fjölritað leyniskjöl fyrir
hreyfinguna, en telur fátt annað. En bók
hans um Hitler og nazismann dugði vita-
skuld ein til þess að koma honum i klær
Gestapo, er sú stofnun var orðin allsráðandi
í Noregi. Fjögur löng ár dvaldi hann síðan
í fangabúðum Þjóðverja — krúnurakaður,
klæddur segldúksfötum —, oftast hungraður
og sárþjáður. Hann mun bera menjar þeirr-
ar vistar til dauðadags.
EN ÞESSI ÁR þjáninga og eymdar, liðu
þó ekki í tímans haf án endurgjalds.
Þrátt fyrir líkamlegar hrellingar og ömur-
lega aðbúð, hélt Lange áfram að sinna póli-
tískum hugðarefnum. Þeir ræddust reglulega
við jafnaðarmennirnir norsku í Sachsenhaus-
en. Þar voru Gerhardsen, nú forsætisráðherra,
Langhelle, samgöngumálaráðherra, og Ofte-
dal, sem varð heilbrigðismálaráðherra, en
er nú látinn. Smátt og smátt fengu þeir til
viðræðnanna samfanga úr hinum pólitísku
flokkunum, og þannig varð það, á sama
tíma og margir aðrir létu bugast, voru þess-
ir Norðmenn að semja um stjórnmálasam-
vinnu að stríðinu loknu, og þar voru tekin
fyrir öll helztu úrlausnarefni [jjóðarinnar.
Hin furðulegu staðreynd er, að þessir fangar
urðu meðlimir samsteypustjórnarinnar
norsku árið 1945, lögðu fram áætlanir sínar
og fengu þær samþykktar. Litlu síðar varð
Lange eftirmaður Trygve Lie og tók við
utanríkisráðherraembættinu.
HALVARD LANGE gegnir ábyrgðarmik-
illi stöðu og ann sér lítillar hvíldar.
Stundum hverfur hann þó á brott frá Osló,
ekur út úr borginni og gengur að fjallaseli
föður síns í Vangbu. Þar eru skíðabrekkur
góðar á vetrum og hann stendur vel á skíð-
um eins og fleiri landar lians. Arið 1947
komu í Ijós áhrif fangabúðanna á líkams-
styrk og jrrótt. Hann varð að leita sér
heilsubótar suður við Miðjarðarhaf. En
kraftarnir komu smám saman aftur, enda
þótt utanríkisráðherrann verði enn i dag
að gæta sín vel og fylgja settum lífsreglum.
Læknir hans var í för með honum í sendi-
förinni til Washington í febrúar s. 1.
En ekkert slíkt mótlæti getur bugað þenn-
an norska kennara og enginn mótbyr brevtt
honum. Eftir viðræður sínar við Acheson og
(Framhald á bls. 26)
23