Samvinnan - 01.03.1949, Blaðsíða 12

UPPI í fjallshlíðinni stendur lágreistur bær
í litlum, dökkgrænum túnbletti. Út frá
bænum er dálítil Ijósgræn skák, sem stækkar
óðum. Bóndinn í hlíðinni er byrjaður að
slá. Hann sveitlar orfinu snöggt og liðlega.
Svitinn rennur niður andlitið undan úfna
hárinu og veldur sviða í augunum. Aðeins,
þegar hann brýnir ljáinn, gefur hann sér
tíma til að strjúka skyrtuerminni yfir ennið
til að þerra svitann. Þetta er heiður og heit-
ur dagur, snemma i júlímánuði. Hitamóða
er yfir landinu; allar línur og litir hafa
mjúkan og mildan blæ eins og blárri hlíf
væri brugðið um hið mikla Ijós himinsins.
Vötnin niðri í dalnum líkjast fjarrænum,
dreymandi augum, sem horfa upp í heiðríkj-
una.
Bærinn í hlíðinni líkist risastórri, en mein-
lausri skepnu, sem liggur í grasinu og lygnir
augunum værðarlega í logni árdegisins. Sveit-
in er hljóð eins og óbyggt land. Frá fossun-
um hinum megin í dalnum heyrist daufur,
angurvær ómur eins og síðasti tónn í sálma-
lagi.
Bóndinn brýnir ljáinn og hugsar, live dá-
samlegt það væri að mega leggjast í grasið,
svalt og mjúkt njóta fegurðar þessa yndis-
lega dags og teyga ilminn úr töðunni, sem
er að byrja að þorna. Hann hallast fram á
orfið og horfir yfir sveitina. Hvergi sést
slægjublettur í hinum dökkgrænu krögum
kringum bæina.
Bóndinn hugs-
ar um háreist-
an bæ, sem sést
langt að, slétt
og víðlent tún,
stóra, vel valda
hjörð, er dreif-
ir sér um hlíð-
ina. S á, s e m
hugsar sér hátt,
má ekki liggja
á 1 i ð i s í n u.
Hann tekur viðbragð og sveiflar nú orfinu
liraðar en áður og ljárinn syngur sitt ein-
róma viðlag við draum lians um búmanns-
afrek og batnandi hag. Dökkgrænt kjarn-
gresið dregst í múga. Bráðum þarf konan
að koma út, dreifa heyinu og snúa.
Einu sinni, fregar bóndinn brýnir ljáinn,
sér hann dökka þúst á götunum sunnan með
hlíðinni. Eftir næstu brýnu sér hann, að
þetta er ríðandi maður með hest í taumi.
Einhver síðbúinn með ullina sína, hugsar
bóndinn.
Ferðamaðurinn þokast nær. Hann rær i
söðlinum og danglar liælunum i síður liests-
ins, hægt og gætilega, í takt við ganghraða
hans. Reiðingshesturinn fetar götuna á eft-
ir, og liggur i taumnum, líkt og liann spyrni
við í hverju spori. Hann teygir fram haus-
inn og lygnir augunum þrákelknislega, stað-
ráðinn í að halda hraða ferðalagsins innan
skynsamlegra takmarka.
Þegar ferðamaðurinn er niður undan tún-
inu í hlíðinni, kallar hann til bóndans;
,,Sæll vert þú.“ „Komdu sæll.“ „Og þú ert
farinn að l'letta sundur túninu." „O, öllu
má nú nafn gefa,“ svarar bóndinn. „Það er
Á fyrstu árum kaupfélaganna á
íslandi reyndi mjög á þroska og
manndóm félagsmanna, einkum
hinna fátækari. Annars vegar voru
strangar kröfur félaganna um vöru-
vöndun og skilvísi, hins vegar hót-
anir kaupmanna og tylliboð, og í
sumum tilfcllum göfuglyndi þeirra,
sem máske var örðugast að standast.
Var raunar merkilegt, að fátækir
og einangraðir bændur, aldir upp
við skuldaverzlun og vörusvik, van-
ir að líta upp til kaupmannsins og
skríða fyrir honum, skyldu standast
hina tvöföldu raun.
En þeir brugðust ekki — og kaup-
félögin lifðu.
Frásögn sú, er fer hér á eftir og er
sönn að efni til, greinir frá atburði,
sem gerðist á einu af fyrstu árum
kaupfélaganna. Kastar hún nokkru
ljósi á hugsunarhátt og skapgerð
smælingjanna, er með samvinnu
veltu bjargi verzlunarþrælkunar úr
vegi framfaranna.
SAMVINNUMAÐUR
Grímur Grímsson skráði
SÖNN FRÁSAGA
ekki amalegt að eiga töðu til að þurrka
núna," heldur ferðamaðurinn áfram. „Satt
er það, en það vill ganga lítið undan ein-
um. — Ert þú nokkuð byrjaður?" „Eg, nei,
ónei, það er ekki nærri fullsprottið túnið
hjá mér, enda þarf ekki að reyna að ná af
því nokkru strái meðan svona viðrar, jafn-
harðlent og það er.“ „Á livaða leið ert þú
annars?" spyr bóndi. „Eg ætla að ná mér í
einn hestburð af hval,“ var svarið. „Hval!
Hefur rekið hval?“ segir bóndinn í uppnámi.
„Þeir fundu dauðan hval úti í flóanum n-é-
lega, hann kvað vera alveg óskemmdur og
seldur ódýrt, að sögn." „Hverjir voru svo
heppnir að finna hvalinn?" spyr bóndi.
„Þeir fundu hann á kaupfélagsbátnum; bara
að hann verði nú ekki uppseldur, þegar eg
loksins kemst úteftir," svarar ferðamaðurinn
mæðulega; „eg eyddi öllum deginum í gær
til þess að útvega mér leyfi.“ „Leyfi?" „Já,
úttektarleyfi hjá deildarstjóra; maður verður
að lofa innleggi fyrir þessu eins og liverri
annarri vöru, sem maður kaupur í félaginu.“
„Já, eg skil það, en þetta verður dýr matur
á endanum," anzar bóndi og fer aftur að
brýna ljáinn, eins og hann vilji gefa til
kynna, að samtalinu sé lokið af sinni hálfu.
Ferðamaðurinn hikar um stund, en kallar
svo upp til bóndans: „Hvað áttu við með
því, að hann verði dýr?“ „Eg á við,“ segir
bóndi, „að þú eyðir minnst þremur dögum
fyrir einn hestburð af hval, auk verðsins —
og hvers virði er tíminn?" „O, hvað er tím-
inn, maður minn, annað en stundin, sem er
að líða?" svarar ferðamaðurinn liægt og með
áherzlu og byrjar að dangla fótunum í síður
liestsins. „Tíminn er stigi neðan úr fúlum
kjallara og upp á efsta loft tilverunnar, og
eg er ráðinn í að nota hann til að komast
eitthvað upp á við — og vertu nú sæll!“
anzar bóndi hlæjandi og byrjar að slá af
kappi. Ferðamaðurinn tautar eitthvað i
skeggið og mjakast af stað, þegar liann er
loksins búinn að koma farkosti sínum í skiln-
ing um, að lengur verði ekki hjá því kom-
izt að hreyfa sig. — Bóndi sló af kappi til
miðaftans, þá lagði hann frá sér orfið og
gekk til næsta bæjar, stuttan spöl, þar bjó
deildarstjóri hans. Hann heilsar deildarstjóra
og tjáir honum erindi sitt: að hann langi til
að fá sér hval á einn hest og sé kominn til
að biðja um skýrteini, er lieimili honum
þessa úttekt. „Hverju geturðu lofað fyrir
þessu?‘“ spyr
deildarstjóri. —
„Eg hefi þegar
lofað öllu, sem
eg get m i s s t,
n e m a tveimur
gömlum ám, er
é g ætlaði a ð
lóga lieima; eg
gæti máske selt
þær og borgað
hvalinn m e ð
því,“ svarar bóndi. „Gamlar ær ganga
ekki í félagið," segir deildarstjóri með hægð;
„eg get Jjví ekki tekið þær giklar, og út-
tektarleyfi má eg ekki gefa, nema einhverj-
um gjaldeyri sé lofað í staðinn, sem félagið
tekur gildan." „Eg skil þetta mætavel," segir
bóndi, „og verð að hafa einhver önnur ráð.“
Síðan kvaddi hann og fór.
AHEIMLEIÐINNI gekk hann út í hag-
ann, tók þar tvo hesta og liafði heim
með sér. — Um náttmálaleytið lagði hann af
stað í kaupstaðinn með reiðingshest í taumi.
Nokkru el'tir miðnætti kom hann í þorp-
ið, spretti af liestunum og hefti þá i gras-
bletti, [)ar sem þeir gátu satt sárasta hungrið
eftir ferðina. Síðan lagðist hann fyrir á reið-
ingsmeljunni, með poka undir höfðinu, og
sofnaði. Um miðjan morgun vaknaði hann,
og var hrollur í lionum. Fór liann þá að
líta eftir hestunum, ranglaði síðan um þorp-
ið, unz fólk var komið á fætur, svo hann
gat íengið sér kaffisopa lijá kunningjafólki
sínu. Eftir það lagði hann leið sína niður í
fjöruna. Þar hafði hann tal af sjómönnum,
sem voru við vinnu. Frétti hann hjá þeim,
12