Samvinnan - 01.12.1975, Page 18

Árið 1970 kom út smásagnasafn eftir Jón Helgason, „Maðkar í
mysunni". Þá um haustið hlaut hann verðlaun úr Rithöfunda-
sjóði ríkisútvarpsins. Saga úr þessu safni, Jarðakaup, hefur verið
þýdd á ensku til birtingar í Icelandic Short Stories, úrvali ís-
lenzkra smásagna frá tímabilinu 1874—1974, er gefið var út í
Bandaríkjunum i ár. Nú í haust kemur út nýtt smásagnasafn
eftir hann hjá bókaforlaginu Skuggsjá í Hafnarfirði, og nefnist
það „Steinar í brauðinu“. Hér birtist kafli úr óprentaðri sögu
eftir hann. Þessi kafli er til bráðabirgða nefndur Feðgin í Smá-
dölum.
Þær voru ekki háar til hnés-
ins, telpurnar í Smádölum,
þegar þær fóru að sitja um
það að komast með pabba sín-
um í fjárhúsin. Agnarlitlar
nórur vildu þær óðar og upp-
vægar fara með honum, jafn-
vel í moldbyl og slagviðri, og
margan daginn hafði hann
borið þær i fangi sér, báðar
tvær, á meðan það var gerlegt
hugulsömum pabba, fremur
smávöxnum manni: Haldið á
þeim sinni á hvorum hand-
legg, þegar þær gátu ekki
keifað fönnina á stuttum fót-
um sínum eða réðu ekki við
sig i roki og illviðri. Þarna
kúrðu þær dúðaðar i fangi
hans, kannski að hálfu leyti
innan undir úlpunni hans, og
grúfðu litil andlit að hálsi
hans, er þær náðu varla and-
anum i stormi og kófi. Þegar
þær stækkuðu, leiddi hann
þær við hönd sér, Dúfu hægra
megin og Lóu vinstra megin,
og einlægt þessa sömu leið: Út
í fjárhúsin og aftur heim.
Og hvolpurinn Gormur, sem
var líkastur á litinn og korgað
fljótið, þegar kveikja kom i
það á heitum sumardögum,
snuðrandi i kringum þau.
— Hvað sé ég, sagði ég einu
sinni við hann þegar ég kom
til hans í f j árhúshlöðuna í for-
aðsveðri — ertu hér með báðar
stelpurnar? Er Sigríður ekki
heima?
— O-jú, svaraði faðirinn
hæglætislega og hallvikaði
höfðinu, svo að hann sæi betur,
hvort heystálið væri slétt —
augun grá með ljósum hring-
um í — og hóstaði dálitið, þvi
að oft lagði mökk frá þjóðveg-
inum upp á túnið, þegar bílarn-
ir þutu hjá i þurrviðri á sumr-
in, og ekki laust við ryk í
heyinu stundum. Sei-sei jú —
hún er heima. En það er þeirra
lif og yndi, litlu skinnanna, að
komast hingað í húsin, svo að
ég reyni að paufast þetta með
þær, ef ég get. Þær eru vel
klæddar, angarnir. Þeim hef-
ur aldrei orðið meint af þessu.
— Þetta verða einhvern tima
búkonur, sagði ég — að una
sér hvergi nema í gripahúsun-
um.
— Ekki veit maður nú það,
svaraði Ingvar af sömu hægð-
inni og áður — margt, sem á
eftir að móta barnshugann.
En ég er að gera gælur við þá
von, að skepnur muni alltaf
eiga fremur góðu að mæta hjá
þeim, hvar sem vegir þeirra
kunna að liggja. Það er mað-
ur að gera sér í hugarlund,
hvað sem meira verður.
Svo beygði hann sig niður til
þess að hrista heyið, sem hann
var búinn að leysa, áður en
hann bæri hneppin fram á
garðann.
Fjárhúsin í Smádölum voru
ekki háreist, né heldur fjár-
húshlaðan: Þetta voru ekki
neinar stórbyggingar. En hann
hafði ekki látið undir höfuð
leggjast að dytta að kofanum
þeim arna, og það mátti gera
striða landsynningsrumbu og
rigna nokkra millimetrana
frammi i Eyjum og út á Bakka,
áður en vatn komst i þá.
— Það hefur lukkazt vonum
skár að halda kindunum þurr-
um og þokkalegum hér inn-
an veggja, sagði Ingvar, þegar
talið barst að því. Og verja
þessi strá, sem komust undir
þak.
Það var með húsin — þau
voru ekki öll, þar sem þau voru
séð utan af vellinum. Þau voru
töfraheimur telpnanna, kvik
af undarlegu lífi, hjúpuð rökk-
urró, af því að gluggarnir voru
litlir og birtan naum i skamm-
deginu, og þar var allt öðru
vísi en úti undir berum himni,
þar sem dagsbirtunnar naut til
fulls á meðan hún var, eða
heima á bænum, þar sem
mannfólkið lifði og hrærðist
allar stundir. Og þetta dular-
fulla líf fjárhúsanna og hlöð-
unnar leyndi á sér. Það kom
ekki allt upp i fangið á litlum
telpum á svipstundu, heldur
gaf sig fram smám saman:
Sífellt bættist eitthvað nýtt
við, eftir þvi sem þær eltust
og stækkuðu — einlægt var
eitthvað, sem þeim hafði sézt
yfir og birtist þeim svo, þegar
minnst varði: Hæ, hæ og hó —
hér ég lika.
Þessi hús voru eiginlega leik-
svið — heilt þjóðleikhús með
þeim andblæ, þar sem huldir
heimar opnast fyrirhafnar-
laust eins og ekkert sé sjálf-
sagðara: Hvert sjónarsviðið
laukst upp af öðru, og áður en
varði var búið að galdra fram
heilar fylkingar af alls konar
verum — sumum svo skringi-
legum, að það var varla hægt
annað en hlæja að þeim, öðr-
um drýldnum og íbyggnum
eins og þær þættust heldur
betur lúra á einhverju, nokkr-
um svo skuggalegum, að telp-
unum stóð ekki á sama, gat
jafnvel borið við, að þeim
bætti vissara að haldast í
hendur eða færa sig í nám-
unda við pabba sinn. Þannig
varð allt kvikt i þessum hús-
um, hvort sem það var lifandi
eða dautt, og það, sem á kreik
var komið — það varð ekki
nein svipsýn, sem birtist og
hvarf síðan, ekki neisti, sem
kviknaði og dó, heldur gátu
telpurnar alltaf látið það vitja
sin á ný, þegar þær voru einu
sinni búnar að koma auga á
það. Og svo kom imyndunar-
aflið, tvíefldara en nokkru
sinni fyrr, og sagði: Vakið,
vakið, og þegar þær voru lagzt-
ar út af á kvöldin í rúminu í
baðstofuhorninu, juku þær við
það, sem þær höfðu séð i hús-
unum. Unz hugarflugið varð
að láta i minni pokann, og
svefninn sigraði ímyndunina.
Telpurnar í Smádölum kunnu
engin skil á leiksviði. Þær urðu
aftur á móti snemma læsar,
og þess vegna fannst þeim
heimur húsanna líkastur
langri og skemmtilegri sögu,
þar sem alltaf var eitthvað
að gerast og einlægt mátti
vænta þess, að nýir náungar
skytu upp kollinum. En það
voru líka aðalsöguhetjurnar i
þessari sögu eins og öllum öðr-
um. Þær höfðu stigið fram í
fyrsta kapítula, svo að segja
þegar þær mundu fyrst eftir
sér. Það var til dæmis Ármann.
Dúfu, sem var árinu eldri,
fannst þó endilega, að hana
rámaði i það, þegar Ármann
varð til. Pabbi þeirra hafði
komið heim með bút úr birki-
stofni, þverbeygðan, og þegar
hann var búinn að birkja
þennan bút og þurrka, tók
hann til að slípa hann og fága
með sandpappír og skafa með
glerbroti, þangað til hann var
orðinn rennisléttur og silki-
mjúkur átektar. Því að þetta
átti að verða handfang á hey-
stinginn hans í fjárhúshlöð-
unni. Eitthvert kvöldið á vök-
unni, þegar honum varð ekki
annað fast við hendur, skar
hann mannsandlit á hand-
fangið. Það var skeggjaður
karl, og ekki neitt fríður,
stuttleitur og dálítið grettinn,
en samt kankvís á svipinn, og
það sat fast í Dúfu, að þær
systurnar hefðu staðið við
24