Samvinnan - 01.12.1981, Blaðsíða 9

FORIiSTUCREIN
Atak í verzlunarmálum samvinnumanna
Verzlun hefurfrá öndverðu verið meginverkefni sam-
vinnuhreyfingarinnar á íslandi. Benedikt Jónsson frá
Auðnum skrifar í Tímarit kaupfélaganna, sem kom út
árið 1896 og er fyrsta prentaða samvinnublað landsins,
að það hafi verið „verslunin, sem fyrst vakti eftirtekt
þjóðar vorrar, er hún raknaði við úr þrældómsmókinu.
Um hana voru ritaðar heilar bækur; allir sáu, að hún
þurfti verulegra umbóta við. Þá hafði verslunin um
langan aldurverið háð hörðu og ránglátu skipulagi, er
kúgaði alla landsmenn jafnt.“
Á öðrum stað í þessu sögulega tímariti segir: „Kaup-
félögin ættu að vera um allt land, sitt umhverfis hverja
höfn, og öll standa í sambandi, líkt og þjóðfélögin í
Sviss eða Ameríku."
Þessi ósk rættist, og ekki leið á löngu þar til fólkið
sjálft kaus að leysa æ fleiri verkefni í þjóðfélaginu sam-
eiginlega — með aðferð samvinnustefnunnar.
Eftir sem áður er þó verzlunin enn höfuðverkefnið —
og mun væntanlega verða það í náinni framtíð.
Nýjar tegundir verzlana og margvísleg tækni í sam-
bandi við verzlunarþjónustu hefur komið til sögunnar
í tímans rás, og samvinnumenn hafa oft haft forustu á
því sviði og tekizt með því móti að lækka vöruverð og
auka þjónustu við almenning.
Kaupfélögin og Sambandið ruddu kjörbúðunum
braut á sjötta áratugnum, og er það einhver mesta
breyting sem orðið hefur á búðatækni og búðasvip
hér á landi, síðan frumherjar kaupfélaganna rifu niður
trérimlana á borðum selstöðuverzlana forðum daga.
Kostir kjörbúðanna reyndust aukin þægindi fyrir við-
skiptamenn og hraðari afgreiðsla.
En kjörbúðirnar voru aðeins áfangi í hraðri þróun
verzlunartækninnar. Nýjungar skutu upp kollinum hver
á fætur annarri — nú síðast stórmarkaðir — og á
næsta leiti vaxandi notkun tölvutækninnar við af-
greiðslustörf.
Samvinnuhreyfingin á rætur sínar í sveitum lands-
ins, og með breyttri þróun byggðar frá stríðslokum hef-
ur sú staðreynd orðið deginu Ijósari, að hlutdeild sam-
vinnuhreyfingarinnar í verzlun á þéttbýlissvæðinu sunn-
anlands hefur verið alltof lítil.
Samvinnumenn hafa gert sér þetta Ijóst og unnið
markvisst að því að auka hlutdeild sína á þessu svæði.
Sumum hefur fundizt sú viðleitni ganga of hægt. Hins
vegar hafa nú á allra síðustu misserum gerzt tíðinda í
þessum málum, sem vert er að vekja athygli á:
Á stjórnarfundi Sambandsins 13. maí 1981 voru lögð
fram drög að samningi um fyrirtækið Holtagarða sf„
sem yrði rekstursfélag fyrir stórmarkað í Holtagörðum.
Drögin gera ráð fyrir, að eignarhlutföll verði þau, að
KRON eigi 52%, Sambandið 30% og Kaupfélag Hafn-
firðinga, Kaupfélag Suðurnesja og Kaupfélag Kjalar-
nesþings 6% hvert. Sambandsstjórn samþykkti sam-
hljóða að Sambandið gerðist aðili að þessu fyrirtæki
miðað við framangreind eignarhlutföll og fól fram-
kvæmdastjórninni að vinna að framgangi málsins. Síð-
an var sótt um leyfi til borgaryfirvalda fyrir rekstri
stórmarkaðarins — og það leyfi hefur nú verið veitt.
Hér er því í uppsiglingu stórátak í verzlunarmálum
samvinnumanna á þéttbýlissvæðinu, en fleira hefur
einnig gerzt eða er í bígerð, sem vert er að nefna:
Kaupfélag Hafnfirðinga hefur reist stórmarkað í Mið-
vangi, sem er einn hinn fullkomnasti hér á landi og var
innréttaður með aðstoð sérfræðinga frá dönskum sam-
vinnumönnum. Og núna fyrir fáeinum vikum var opn-
aður stórmarkaður í nýju stórhýsi Kaupfélags Árnes-
inga á Selfossi og er sagt frá honum annars staðar í
þessu hefti. Loks ráðgerir Kaupfélag Suðurnesja í
Keflavík byggingu nýs stórmarkaðar á opnu svæði milli
Keflavíkur og Njarðvíkur, þegar ekið er inn í bæinn.
Allt eru þetta gleðileg tíðindi og sýna framfarahug
samvinnumanna í verzlunarmálum í þann mund sem
hreyfingin fagnar hundrað ára afmæli sínu. Afmælisins
verður minnzt með ýmsum hætti á næsta ári eins og
kunnugt er. Meðal annars kemur þá út saga elzta
kaupfélagsins, Kaupfélags Þingeyinga, eftir Andrés
Kristjánsson. Samvinnan birtir kafla úr henni hér á
eftir, og þessari forystugrein lýkur með tilvitnun í hann
um leið og lesendum eru færðar beztu jóla- og nýárs-
óskir:
„Gullpeningarnir úr kútnum sem lýsti í myrkri og
flaut á vatni urðu fyrsta sauðagullið sem komst í hendur
almennings í Þingeyjarsýslu og dreifðist svo að segja
á hvert sveitaheimili milli Jökulsár og Skjálfandafljóts.
Það varð mikils vísir. Það leysti fyrsta hnút aldagamals
læðings í verzlunarmálum; varð lyftistöng sem um
munaði og lykill að dyrum þeirrar frelsistíðar sem í
hönd fór.“ G. Gr.
9