Fálkinn - 17.12.1943, Blaðsíða 45

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1943 37
►
Hver samdi leikinn,
og hvert er efni hans?
SErhard Haupímann
ÁRIÐ 1889 koma þrjú leikrita-
skákl, sem siðar ur'ðu heims
fræg, fram á sjónarsviðið. Einn
þeirra var Hermann Sudermann,
annar Augusl Slrindberg og sá
þriSji Gerhart Hauptmann, sem þá
liafði samið fyrsta leikrit sitt, Fyrir
dögun. Það var sýnt á IJeutsche
Freie Theater árið 1889, og var tal-
ið, að það hefð liaft samskonar á-
hrif i Þýskalandi og Máster Olaf
eftir August Strindherg hafði í Sví-
þjóð.
Það er óvjefengjanlegt að Gerhart
Hauptmann var snillingur sem leik-
ritaskáld, en aldrei virðist hann
hafa fundið neitt ákveðið form,
'sem honum hafi þótt rjett að gera
að sinu, til þess að ná sem best til-
gangi sínum. Til dæmis eru Vefar-
arnir, leikur, sem sýndur var í
fyrsta sinn 1892, einstæðir i sinni
röð fyrir það, að þar eru engar að-
alpersónur heldur sýnir leikurinn
flokk manna, en ekki einstaklinga.
Hinsvegar snýsl Sokkna klukkan
um aðeins einn mann og baráttu
hans.. í Michael Kramer eru þao
tveir menn, sem draga að sjer alla
athyglina.
Faðir Gerharts Hauptmann var
gestgjafi og i fyrstu var svo til ætl-
ast að Gerhart yrði bóndi. En hann
liafði bersýnilega miklu meiri á-
huga fyrir listum en landbúnaði.
Eftir tveggja úra nám á listskóla og
eins árs háskólagöngu í Jena, svo
og ferðalög um ýms lönd, settisl
liann að í Róm, sem myndhöggvari.
Heilsu sinnar vegna fluttist hann þó
til Þýskalands, því að þar var sval-
ara loftslag, og eftir nokkra baráttn
við sinn innra mann lagði hann
höggmyndalistina á hilluna en fór
að skrifa bækur.
Um það leyti sem Fyrir dögun
kom úl virtust Þjóðverjar hafa
gleymt frægð hinna gömlu andans
jötna sinna, Goethes og Schillers og
Lessings. Þeir lásu aðeins rit
franskra, rússneskra og skandina-
vislcra höfunda. Og ekki var liægt að
segja, að hið fyrsta leikrit hans
fengi almenna hylli. En liann lijelt
ótrauður áfram, eigi að síður og
samdi fleiri raunsæisleikrit, svo sem
Ilenschel ökumaður, Einmana fóll;
og svo Vefarana, sem varð frægasl
þessara leikrita hans. Árið 1910
hafði stefna hans sigrað i Þýska-
landi.
Realisminn einn fullnægði ekki
listkröfum Hauptmanns. Árið 1893
hvarf liann að liinni rómantisku
stefnu og samdi draumleikinn
Himnaför Hönnu litlu, sem sýiulur
hefir verið hjer í Reykjavik, og 1897
kom Sokkna klukkan, sem höfund-
urinn kallar „könnun á listrænu
hugarfari.“ Þetta er tvímælalaust
frægasla leikrit Hauptmanns.
En þó að leikrit Hauptmanns hafi
orðið víðfræg telja ýmsir gagnrýn-
endur, að einmitt leikritið sje það
káldskaparform, sem honum hafi
látið eina síst. Margir telja hann
besta ljóðskáld síðari tima. Einnig
hefir han nskrifað margar frægar
skáldsögur; mun Atlantis, sem kom
út 1912 vera víðfrægust þeirra. En
einmitt það sama ár fjekk Haupt-
mann bókmentaverðlaun Nobels.
Sokkna klukkan
Frumsýning 2. des. á Deul-
sches Teater i Berlín. Leikurinn
gerist i fjöllnnum yfir dalnum,
hieysi Heinrichs, klukkusteypa-
arans í dalnum.
TjEINRICÍi, sem er frægur klukku-
■“■steypari, á aðeins eitt áhugamál,
að gera klukkur með hreinni og
fegurri ldjóm en áður hafi þekst,
klukku, sem sje verð þess að hringt
sje með henni í litlu kirkjunni á
fjallstindinum, þannig að allur lieim-
urinn geti heyrt hringingarnar. Þeg-
ar loksins kemur að því að honuin
finst sjer hafa tekist þetta, leggur
hann af stað með klukkuna á sterk-
um vagni, sem átta hestum er beitl
fyrir. Presturinn, bakarinn og kenn-
arinn, ásamt fjölda fólks úr þorp-
inu, fara með lionuih gangandi, til
þess að lijálpa til að hengja klukk-
una upp. Þegar komið er hálfa leið
upp á fjallið brotnar eitt hjólið und-
an vagninum, hann veltur um og
Heinrich og klukkan hrapa fram al'
bergbrún ofan í hyldýpisgjá með
vatni og klukkan veltur ofan í botn.
En Heinrich lendir í trjágreinum á
leiðirini og þær taka af honuin fall-
ið, svo að hann kemst lífs af, en er
•þó hálfmeðvitundarlaus þegar hann
kemur í kofa töframannsins Wit-
tikins.
Hin fagra álfamær Rautendelein
fósturdóttir lians ætlar að taka
lleinrich að sjer og hjúkra honum,
en þá koma þeir presturinn, bakar-
inn og kennarinn, sem taka hann og
bera hann með varkárni heim í
hreysi lians i dalnum. Hin ástrika
kona Heinrichs tekur sjer ekkert
nærri hvernig farið hefir með
klukkuna, ef „aðeins hann, meistar-
inn, bjargast lifs af“. En Heinricli
skilur þetta óhapp svo, að það sje
bending af himni um það, að þetta
kapp hans í klukkugerðarlistinni sje
Guði vanþóknanlegt. Og hann langar
ekkert til að ná bata aftur eftir á-
l'allið.
Meðan hann liggur milli heims
og helju kemur Rautendelein til
hans, dulbúin sem þerria af veit-
ingakrá. Ilún fær hann til að l'esta
trúnað á að ef hann taki sjer ból-
festu upp í fjallaloftinu, geti lioniim
lekist að búa til fullkomna klukku.
Og nú skilur liann við liús og lieim-
ili og fer með Rautendelein upp i
fjöll. Fjallabúarnir hjálpa honum
með tregðu og semingi, en þarna
tekst honum samt að smíða undur-
samlega hljómfagra klukku. En nú
er hann orðinn fjallabúi. Hann neit-
ar að hverfa heim aftur, hvernig
sem hinir gömlu grannar hans i
dalnum biðja hann, og þegar þeir
reyna að neyða liann til þess að yfir-
gefa fjöllin og komast undan áhrifa-
valdi Rautendelein, þá rekur hann
þá á burt.
En það sem grönnunum mistekst
tekst sýninni, sem Heinrich sjer:
Börn hans tvö birtast lionum og'
bera þau á milli sín leirker, fult af
tárum móður sinnar. Og þegar þau
fara að tala heyrir liann hljóm
sokknu klukkunnar, sem börnin
hringja með dauðum höndum, og
tónarnir verða svo sterkir að þeir
hrífa Heinrich frá hinum fulkomna
sigri, er hann hefir unnið í fjöll-
unum, til þeirra ófullkomnu verka,
er hann hefir unnið í dalnum. En
Rautendelein, nornin, samþykkti að
giftast Nickelmann, sem er „andi
allra vatna.“
Iín köllun sú, sem Heinrich fær
frá hinu ófullkomnaða listáverki
sinu, sokknu klukkunni, reynist
honum þó þyngri en liann fái af-
borið liana. Hann reynir að komast
upp i fjöllin aftur, og sclur líf sitt
fyrir það, að fá að sjá Rautendelein
í síðasta sinn — kvenveruna, sem
ein hafði getað gert honum mögu-
legt að búa til alfullkomna klukku.
Athugið það
að svona líta þau út
íslenzku
jólaspilin
Fást í næstu búð
Heildsölubirgðir:
Magnús Kjaran