Fálkinn - 14.12.1956, Blaðsíða 19

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1956 ^*^*^*^*^*^#^#^#^*^*^*^*^*^* 15
Vestmannaeyjar fyrir aldamótin.
sem oftar komið í góðar þarfir, en
klausturmálið dagaði uppi.
Langur tími hefir eigi liðið frá því
kirkja var stofnsett á Kirkjubæ þar til
sá sögulegi atburður skeði, sem ein-
stæður mun um kirkjur bér á landi,
er Árni biskup Þorláksson, er senni-
leg hefir látið reisa kirkjuna, gaf hana
til fultrar eignar Mikjálsklaustri i
Björgvin i Noregi. Gjafabréfið er dag-
sett anno M. C. C. LXXX pridie Kal-
endas Augusti (31. jiilí 1280) og er á
latínu.
Með kirkjunni fylgdu réttindi henn-
ar og eignir, „salvo pontificali, jure
in omnihus et parocihiali“. Þar með
að líkindum land það cða jörð, sem
kirkjan ætti, þó eigi sé þess getið
sérstaklega, og afgjaldið, sem greilt
hefir verið með harðfiski, runnið til
klaustursins. Hafi kirkjutíundirnar,
sem að mestu voru greiddar i fiski,
eða hluti af þeim, einnig gengið til
klaustursins, hefir biskup orðið að
sjá um, að kirkjunni væri bætt það
upp. Langt ihefir samt eigi liðið uns
kirkjutíundirnar gengu óskiptar til
Kirkjubæjarprests, sem þá sá fyrir
kosti kirkjunnar að mestu.
Þrátt fyrir eignaafsalið hefir kirkj-
an haldið áfram að vera undir um-
sjón Skálholtsbiskupa. Getið er þcss
að biskupum hafi verið falið að inn-
heimta tíund klaustursins af kirkj-
unni. Sá misskilningur slæddist síðan
inn í skrif um þessi mál hjá yfirvöld-
um, sem um svo margt annað, er
varðaði kirkjumál Vestmannaeyja, þar
með kirkju- og prestatíundina þar, að
i gjöf Árna biskups til klaustursins
af Munklífi, Mikjálskiausturs i Björg-
vin, hafi nær allar Vestmannaeyjar
verið innifaldar. Sjá ritgerð 1793. í
rentukammerbréfi frá 1799, er gert
ráð fyrir að kirkjan sem eigandi Bilu-
staða eigi rekaréttindi í Eyjum. Þá
var jörðin fyrir ævalöngu gengin
undan, en eigi belur fylgst með af
hinum kirkjulegu yfirvöídum. Margt
fleira sem til greina kemur í þessu
sambandi, liefir verið rakið annars
staðar og óþarft að taka upp hérna.
Enginn veit með vissu hvar Bílu-
staðir voru og um það ýmsar getgátur.
Til greina gæti komið að nafnið hafi
breyst og að þetta sé sama jörðin og
Búastaðir (tvíbýlisjörð), sem á jarða-
skránni frá 1507 kallast Bófastaðir.
Jörðin er þá með 360 fiska afgjaldi
og konungseign sem allar Vestmanna-
eyjajarðir á þeim tímum.
Eigi verður með neinni vissu sagt,
hversu lengi Kirkjubæjarkirkja var
eign Mikjálsklausturs i Björgvin að
nafninu til. Lengur en fram undir
siðabótartíma mun það eigi hafa
verið.
Árið 1463 telur Björgvinjarklaustrið
sér af Vestmannaeyjum „j stykke
Klædhe“. Hér getur verið um að ræða'
afhendingu á kirkjumun.
Næsti máldagi Kirkjubæjarkirkju
var staðfestur einhvern tíma á árun-
um 1491—1518. „Kirkjan á Kirkjubæ
er helguð allsvaldanda guði, jungfrú
Mariu og hinum heilaga Nicolai".
Taldar eru eignir kirkjunnar, invent-
aria og ornamenta. Kvikfjáreign liefir
aukist og á kirkjan nú 2 kýr og 12
ær, hesl og hross. Bókakostur kirkj-
unnar er allgóður. „Messubók de
sanctis per annum et de tempore frá
páskum og til adventu. Önnur messu-
bók frá jólaföstu til páska, samsett
með guðsþjöllum og pistlum og ora-
torium (orationes).
Óttusöngvabók samsett og með
öllu alfær með messum de tempore frá
páskum og til adventu. Óttusöngva-
bók de sanctis per annum. De
sanctisbók með guðspjöllum og pistl-
um og orationes per annum. Sekvens-
íubók per annum. Saltari alfær.
Ivanónembók alfær og einnig process-
ionall. Dextera pars í norrænu. Messu-
dagakver. Efstu vikuorða. Óttu-
söngvabók de tempore frá sunnudeg-
inum eftir xllj. dag og til páska.
Nikolas saga og önnur vond. Kiríall
gamall.“
Bækur voru dýrar á þessum tímuni
og gátu kirkjur oft eigi eignast al-
gengustu messu- og tíðabækur, sökum
fátæktar. Bækur voru oft í pörtum
eins og hér má sjá, og náðu aðeins
yfir nökkurn hluta ársins. Þurfti
margar bækur uns komin væri heil
messubók. Þeim var skipt niður i
vissa árshluta, og oft eftir innihaldi
í de tempore — de sanctis — og
commonsbækur. De tempore-bækurn-
ar náðu yfir stórhátíðar og þær mcss-
ur, sem eftir þær fóru (sunnudagar).
De sanctis bækurnar náðu yfir helgra
manna messur.
Kiriall (Kyriale). Á honum voru
þeir partar messunnar, sem voru kór-
sungnir. Guðspjöllin voru á tcxtum og
tónuð i messu. Sekvensíubókin, liafði
að geyma ljóð eða háttbundið mál, er
var sungið. Kanabók innihélt hinn
svokallaða lágsöng. í tíðabækur voru
skráðir helgisiðirnir fyrir bænastund-
ir dagsins. Processionall hafði leiðar-
visir um skrúðgöngur. Dextera pars
í norrænu. Mun þar átt við kirkjulög,
er Clemens páfi V. safnaði. Corpus
juris canonici.
„Tvenn altarisklæði og tvenn messu-
klæði“ eru kirkjunni eignuð. Messu-
klæðin voru: höfuðlín, serkur, lindi,
stóla og handlin. Stóluna báru prestar
um hálsinn og krosslögðu hana á
brjóstinu. Serkurinn var skósíður.
Sloppar voru hafðir utan yfir. Hök-
ullinn var yfirhöfn, er prestar báru,
er þeir voru skreyttir messuklæðum.
Gátu þeir verið í öllum litum, en oft-
ast hvítir, rauðir eða svartir. Mál-
daginn nefnir og slopp og kápu, er
kirkjan átti.
Fontklæði var utan um skírnarfont-
inn, til þess að verjast þvi að óhrein-
indi kæmust í vatnið, sem geymt var
til ársins i fontinum, eftir að vera
vígt laugardaginn fyrir páska. Tjöld
áiti kirkjan umhverfis samkv. fyrri
máldaganum, en þeirra er eigi getið
í hinum síðari. Þykir það geta bent
til þess, að áður fyrr hafi kirkjan
verið torfkirkja, en timburkirkja reist
síðar. Brik var yfir altari og gamall
kross með undirstöðum. Mun hér átt
við róðukross með kristslíkama fest-
an á krossinn.
Kirkjan átli einnig margar skriftir
heilagra manna. Skrift merkir hið
sama sem máluð dýrlingsmynd og gat
einnig sýnt viðburð úr lielgisögum.
Meðal skriftanna var Mariuskrift og
mynd verndardýrlings kirkjunnar,
heilags Nikulásar. Þorláksskrift og
Pálsskrift. Skriftir gálu verið af tré
og upphleyptar og liktust þá líkn-
eskjum.
Taldar eru 10 koparstikur, 2 glóðar-
ker, bakstursjárn. Tvær kistur undir
kirkjuskrúðann og hin þriðja vond.
2 klukkur, ein bjalla, einn silfur-
kaleikur og annar koparkaleikur.
Klukkurnar voru ýmist í stöpli,
klukknahúsi eða utan á austurgafli
kirlsjunnar.
I pápiskri tíð máttu munir þeir, er
hafðir voru til helgra athafna, eigi
vera eign manna. Af veraldlegum hlut-
um telur máldaginn: Keröld, skjólur
(sennilega úr kopar). Vatn var mjög
notað i kaþólskum sið við altaris-
og skirnarsakramenti. Á helgum dög-
um stökkti prestur vígðu vatni á
kirkjugólfið og á fólkið.. Vatnssáirnir
cða keröldin stóðu á sinum stað í
kirkjunum og þangað sótti fólkið sér
vigt vatn.
Meðal kirkjumunanna eru einnig
taldir: diskar, skálar og tinföt, tvenn
sængurslitur og tunnuhróf, hálf-
kanna og saltker. Sú kvöð liefir legið á
Eyjaprestunum að taka á móti og hýsa
yfirboðara kirkjunnar, er þeir komu
að vísitera eða til kirkjuvigslu. Frá
fyrri timurn er oft getið komu Skál-
holtsbiskupa til Vestmannaeyja.
Árið 1573 var reist á Fornu-Lönd-
um sameiginleg sóknarkirkja fyrir
hæði prestaköllin. Þá voru kirkjurn-
ar á Ofanleiti og Kirkjubæ lagðar
niður, sem sóknarkirkjur, en bænhús-
um haldið við. Þessi fyrsta Landa-
kirkja, með þvi nafni, mun hafa verið
timburkirkja. Vel Jiefir verið að licnni
búið að kirkjulegum munuin og geng-
ið til hennar mest af kirkjumunum
beggja hinna kirknanna, en milli
þeirra hafa skipst eignir Klemensar-
kirkjunnar gömlu i Vestmannaeyjum,
þegar hún var lögð niður. Mest hinna
Framhald á bls. 44.