Fálkinn - 13.12.1961, Page 27

fyrir næstu jólum eða byrja
undirbúninginn þá fyrr?
En svo er alltaf svo margt,
sem þarf að gerast og allt á
síðustu stundu. Það er svo sem
ekkert nýmæli að vakað sé á
jólaföstu og keppzt við vinnu.
Hér áður fyrr var miðað við
að búin stæðu ekki í skuld í
kaupstöðunum yfir nýárið, og
var þá reynt að koma öllu í
kaupstaðinn í tæka tíð. Hús-
ráðendur kunnu sumir að
rmeta það, því eitthvert kvöld-
ið í fyrstu viku jólaföstu var
víða sá siður allt fram á 19.
öld að húsmóðirin reyndi ao
koma vinnufólki sínu á óvart
með aukaglaðning af mat. Var
það kallaður kvöldskattur, og
var þá gefinn sá bezti matur,
sem til var, hangikjöt, magáll,
sperðill og flatbrauð og
skammtað svo ríflega, að
menn gátu geymt sér í marga
daga.
Síðasta vikan fyrir jól var
nefnd staurvika, því að þá létu
húsbændur vökustaura á
augnlokin á því fólki, sem vog-
aði sér að sofna út af við
prjónaskapinn. Vökustaurar
þessir voru úr smáspýtum,
svipuðum eldspýtum, skorið í
þær til hálfs og gerð á lítil
brotalöm. Skinninu á augn-
lokinu var síðan smeygt í löm-
ina. Olli það sársauka ef aug-
unum var lokað.
En það var fleira en ullar-
vinna og prjónaskapur, sem
unnið var við. Allt var þvegið
og hreinsað og fægt. Og því
var trúað að guð gæfi þurrk,
svo nefndan fátækraþerri, rétt
fyrir jólin, til að auðvelda
þvottinn.
Þrettán daga fyrir jól kom
fyrsti jólasveinninn til byggða
og síðan einn á hverjum degi
og sá síðasti á aðfangadag.
Eftir það fóru þeir aftur, einn
á dag, og sá síðasti á þrett-
ándanum. Annars gengu ýms-
ar sögur af fjölda jólasvein-
anna, en þeir voru álitnir
meinlausir, nema hvað þeir
ertu óþekk börn og vælin, og
þeir stálust stundum í jóla-
matinn.
Ef gott veður var um jólin,
átti það að verða illt um pásk-
ana, samanber: rauð jól, hvít-
ir páskar. Ef hins vegar voru
harðindi um jól, boðaði það
góða páska.
Það er oft á það minnzt nú
að hvergi sé eins mikið af frí-
dögum og helgidögum og á
íslandi. Til ársins 1770 voru
allar stórhátíðir hér þríheilag-
ar. Þá voru kölluð brandajól,
ef fjórheilagt var, þ. e. að-
AFRÍKA AMERÍKA GRÆNLAND
fangadag eða 4. jóladag bar Nú þegar fólksfjöldinn er um okkar, Dönum, finnst eng-
upp á sunnudag. Nú kallast meiri og nýjungarnar fleiri, er in jól vera fái þeir ekki gæsa-
fjórheilög jól stóru brandajól, örðugra en áður að segja til steik og hrísgrjónagraut. Dan-
en brandajól, ef þríheilagt er. um fasta jólasiði meðal íslend- ir eru frægir fyrir matartil-
Jólanóttina var kveikt ljós inga. Þó mun það algengast búning og matarást, og niður-
um allan bæinn og það látið að fólk hafi lokið jólaundir- soðinn danskur matur, m. a.
lifa til moi’guns. Fram á miðja búningi kl. 6 á aðfangadags- gæsasteik, fæst orðið í verzl-
18,'öld var venja að allt heima- kvöldi, hlýði þá á jólamessu, unum víða um heim, annars
fólk færi til messu jólanótt- í kirkju eða útvarpi, borði mundu sennilega mun færri
ina, þessa helgustu stund árs- jólamatinn og skiptist síðan Danir voga sér að vera að
ins. Aðeins ein manneskja var á jólagjöfum. heiman um jólin.
heima til að gæta bæjarins, og Víða á íslandi mun venja að íslenzku jólasveinarnir eru
fékk hún ósjaldan heimsókn hafa kæsta skötu til matar á allir komnir til byggða á að-
af huldufólki, sem kom til að Þorláksmessu, en á aðfanga- fangadag, en enski jólasveinn-
halda veizlur og skemmtan. dagskvöldi er aðalrétturinn inn, hann Sankti Kláus, er svo
Eru til margar sögur af við- steik, af lambi, svíni eða fugli. lengi á leiðinni, að hann kem-
skiptum þeirra á milli. Á jóladag munu flestir hafa ur aldrei fyrr en á jólanótt,
Eftir að messuhald féll nið- hangikjöt. enda er svo langt fyrir hann
ur á jólanótt var venja að lesa Og þegar talað er um mat, að fara. Hann fer niður um
jólalestur kl. 6 á aðfangadag, minnumst við þess að frænd- Frh. á bls. 57
síðan var borinn fram matur,
sem þá var jafnan óskammt-
aður. Jólagjafir í nútíma skiln-
ingi þekktust ekki, en reynt
var að gera öllum einhvern
glaðning. Tilhlýðilegt þótti að
allir fengju nýja skó fyrir
jólin, og auk þess urðu allir
að fá einhverja nýja flík, svo
að enginn færi í jólaköttinn.
Þegar aðalljósin voru ein-
ungis lýsislampar, þótti börn-
unum mikið til um að fá eitt
kerti í jólagjöf. En nú fá þau
geimflaugavagna og gangandi
brúður. Og þar sem dæmi
munu þess að íslenzkir ung-
lingar hafi fengið bifreið í jóla-
gjöf, má minnast þess að bif-
reiðir og skólaskylda barna
mun vera svipað gamalt fyrir-
brigði á íslandi.
FALKINN 25