Fálkinn - 20.12.1965, Blaðsíða 28

En við þurfum ekki að
nema hér staðar. Sumar áður-
greindra tilrauna gefa til
kynna að maður geti ekki ein-
asta munað allt sem hann hef-
ur reynt heldur jafnvel líka
það sem aldrei hefur komið
fyrir hann. Ef minni er fólg-
ið í rafmagns-efnafræðilegum
breytingum í gerð vissra sam-
einda í heilanum er enga fræði-
lega mótbáru að finna við því
að unnt sé að setja hvers kon-
ar reynslu sem er inn í heilann.
Heili sem hlyti slíka meðferð
mundi sjálfur ekki þekkja
muninn.
Dr. Holger Hyden í Svíþjóð
hefur gert tilraunir sem gefa
í skyn að þegar mýs eru þjálf-
aðar í vissum listum verði
breytingar í samsetningu sam-
eindanna í kjarnasýrunum í
heilasellunum. Tilraunir sem
gerðar hafa verið við orma
gefa til kynna að „þjálfun“ sé
hægt að miðla öðrum með því
einu að gefa hinar breyttu
sameindir, en að vísu eru
menn ekki á eitt sáttir um
gildi þessara tilrauna. Þessar
rannsóknir hafa þó komið af
stað bollaleggingum um að
unnt sé að spýta inn í menn
reynslu, þjálfun eða menntun
með því að dæla inn í þá
veiru sem inniheldur kjarna-
sýru með tilheyrandi sameinda-
gerðum. Veirur framtíðarinnar
mundu þá færa algebru eða
frönsku í staðinn fyrir inflú-
enzu. Arthur C. Clarke hefur
nýlega í bók sinni „Profiles of
the Future“ látið í Ijós þá skoð-
un að hinn „vélræni kennari"
vísindaýkjusagnanna þurfi alls
ekki að teljast einber skáld-
skapur lengur. Hann telur
að upplýsingum sé hægt að
koma inn í heilann rétt eins
og maður les inn á segulband
til þess að unnt sé að spila
það seinna.
Ef sannar upplýsingar geta
komizt inn í vitund manna á
þennan hátt, hvers vegna er
þá ekki hægt að gera það sama
við rangar upplýsingar? Og ef
þekkingu er hægt að taka niður
á þennan hátt í heilanum, er
þá ekki líka hægt að þurrka
hana út rétt eins og hún hefði
aldrei verið til. Hvers konar
þekking sem ekki er lengur að
gagni, allar minningar um
menn eða atvik sem maður
kærir sig ekki um að muna
lengur, væri hægt að þurrka
út fyrir fullt og allt. Reynsla
sem aldrei hefði komið fyrir
mann gæti komið í staðinn.
'C'KKI hygg ég að allir mundu
telja að það sé þess virði
að þessar stórkostlegu umbreyt-
28 FÁLKINN
ingar yrðu reyndar. Þegar í
umtalinu vekja þær eins mik-
inn kvíða og gleði. En rannsókn-
ir á þessum sviðum munu óhjá-
kvæmilega halda áfram. Það
verður ekki umflúið af því að
þær eru skilyrði fyrir ýmsum
læknisfræðilegum framförum
sem enginn ágreiningur er um.
En rannsóknirnar sjálfar hljóta
þó að valda ágreiningi, jafnvel
meðal lækna. Menn eru þegar
teknir að rökræða þau siðferði-
legu og lögfræðilegu vanda-
mál sem vakna af möguleik-
anum á að taka líffæri úr öðr-
um manni og græða í sjúkling.
Hefur nokkur maður rétt til
að krefjast þess af öðrum
manni að hann gefi annað nýra
sitt og láti gera á sér mikinn
holskurð til þess að annar mað-
ur — jafnvel náið skyldmenni
— eigi nokkra von, kannski
litla þó, að lifa dálítið lengur?
Læknar sem stunda það að
græða líffæri í menn eru sí-
hræddir um að missa gefand-
ann á skurðborðinu, en þá hef-
ur heilbrigður maður verið
drepinn í viðleitninni við að
bjarga veikum manni. Það er
ekki einu sinni víst að maður
hafi lagalegan rétt til að gefa
úr sér líffæri — einkum ef
hann er ekki myndugur, —
eða að leyfa að líffæri úr sér
yrði notuð eftir að hann er
allur, ellegar fallast á að líf-
færi sé tekið úr deyjandi ætt-
ingja að honum látnum. Sums
staðar er þó verið að reyna að
finna grundvöll íyrir lagasetn-
ingu um þetta efni.
Eins og sakir standa veit
enginn hvað er leyfilegt og
hvað ekki í þessum efnum. Það
gerðist fyrir skemmstu að mað-
ur var barinn til bana. Hann
var fluttur á sjúkrahús og
læknar fengu leyfi konu hans
til þess að taka úr honum nýra.
í sólarhring var haldið við
öndun, hjartslætti og blóðrás
til þess að víst væri að nýrað
skemmdist ekki. En fyrir rétt-
inum hélt drápsmaðurinn því
fram að hann hefði ekki drepið
manninn, maðurinn hefði ver-
ið lifandi á sjúkrahúsinu í
í sólarhring og læknarnir hefðu
fargað honum með því að taka
úr honum nýra. (Rétturinn
féllst ekki á þetta sjónarmið.)
Oftar en einu sinni hefur það
komið fyrir að krabbameins-
sýking hefur borizt manni með
ígræddu nýra. Græðing nýrans
heppnaðist en maðurinn and-
aðist af krabbameini.
Allar tegundir tilrauna með
mannslíkamann, prófun lyfja
og annað, eru nú mikið ræddar
meðal lækna. Hvenær er leyfi-
legt að láta sjúkling gangast
undir læknismeðferð sem enn
er bara tilraun? Á að láta sumt
fólk taka á sig þjáningar til
þess að tryggja velferð manna
sem það á aldrei eftir að sjá?
Dr. J. B. S. Haldane, brezk-
ur líffræðingur, látinn fyrir
nokkru, sagðist oft hafa stofn-
að lífi manna í hættu með líf-
eðlisfræðilegum tilraunum, og
þó að enginn hefði dáið, hefði
einn beðið varanlegt heilsutjón,
en allir voru þeir sjálfboðalið-
ar. Hann sagði einnig að rann-
sókn mannsheilans mundi
verða jafnhættuleg og könnun
Suðurpólslandsins eða mestu
djúpa úthafanna. Sá sem stjórni
slíkum rannsóknum þurfi að
vera maður mikillar gerðar,
ódeigur og hiklaus við að
halda áfram þó að líf sé í veði.
Fáir munu verða svo berorð-
ir. En annar er þó ekki síður
djarfur, dr. Jack Kervorkian.
Hann vill að ríki þau sem enn
hafa dauðarefsingu gefi dauða-
dæmdum sakamönnum kost á
að verða svæfðir til þess að
vakna aldrei aftur, en úrvals-
læknum væri svo fenginn hinn
lifandi en meðvitúndárlausi
líkami þeirra til tilrauna. Þann-
ig segir hann að á einu ári
verði unnt að framkvæma
rannsóknir er annars tækju
áratugi. Dr. Kevorkian gerir
sér ljóst að tillaga hans minn-
ir á hinar miskunnarlausu til-
raunir nazista á stríðsárunum,
og hefur hann skrifað bók til
þess að skýra sjónarmið sín.
Aðrir eru á allt annarri skoð-
- ■ ~ ........- '71
un. Þeirra á meðal er dr. Irvine
H. Page sem hefur áhyggjur
út af því hve kæruleysislega
menn vilja nú meðhöndla lík-
ama mannsins sem hann telur
vera heilagt aðsetur manns-
andans. Telur hann að slíkt
kæruleysi í meðferð líkamans
geti leitt til gáleysislegrar með-
ferðar á mannslífum yfirleitt.
Hann vill fara hægt í sakirnar.
Það sé betra að rannsólcnum
miði hægt, og að taka niður-
stöður rannsóknanna í notkun
í mannlífinu eigi að fara enn
hægar.
AÐ er eðlilegt að visinda-
menn geri sér fyrstir
manna grein fyrir vandanum.
Enn allir verða að horfast
í augu við hann: Það er
sennilega ómögulegt að ýkja
möguleikana og vandamálin,
sem kaupsýslumenn, lögfræð-
ingar, listamenn, rithöfundar,
prestar og heimspekingar,
verða að gera sér grein fyrir,
að ógleymdum mér og þér.
Þyngst hvílir þó ábyrgðin
sennilega á herðum stjórnmála-
mannanna og leiðtoga þjóð-
anna. Möguleikarnir á kjarn-
orkustríði eru jafnmikil ógnun
við alla. Gervihnöttunum fjölg-
ar úti í geimnum, og með auk-
inni umferð þar verður að setja
geimlög. Veðurstjórn um allan
hnöttinn kemur til greina, og
einnig skipulögð nýting úthaf-
anna. Og við þetta bætast þeir
möguleikar sem felast í líf-
fræðilegum uppgötvunum. Það
liggur því mikið á.
Auðveldasta leiðin væri auð-
vitað að halda að sér höndum
og vera ekkert að ergja sig
á vangaveltum. En það væri
sama og að gefa alla möguleify
ana í hendur hvaða tillitslaus-
um tækifærissinna sem vera
vill. Við skulum bara hugsa
okkur einhverja einræðisþjóð
framtíðarinnar sem lyti forustu
manns er væri öldungis hár-|
viss um hvað væri bezt fyrir
alla. Hann hefði í sínum hönd-í
um öll þau ráð er felast í að
geta stjórnað fjölgun mann-
fólksins, geti látið hana fara
fram að sinni vild í tilrauna-
Frámh. á bls. 41.