Fálkinn - 30.05.1966, Blaðsíða 17

HÆTTU- j LEGUSTU
RANN- SÓKN- IRNAR
AÐ er hættulegt að reyna
að segja fyrir um hvað
eldfjöll kunni að taka sér fyrir
hendur. í septembermánuði ár-
ið 1965, eða fyrir tæpu ári,
fórust allir vísindamennirnir,
sem staðsettir voru á Taal fjalli
á Filippseyjum, vegna þess að
spádómar þeirra voru ekki
nákvæmir. Vitni segja að í
skyndilegu sprengigosi hafi
fjallið gleypt í sig rannsóknar-
stöðina með öllu sem í henni
var, jarðskjálftamælum, öðr-
um vísindatækjum og mönn-
unum. Ekki minnkar það á-
hættuna að vísindamennirnir
verða að vera á hættusvæðinu.
Árið 1929 dvaldi eldfjallafræð-
ingurinn Frank Parret í Puerto
Rico sér til heilsubótar eftir
áð hafa fengið áfall, bæði
líkamlegt og andlegt, af að
anda að sér eldfjallaeitri í 27
ár samfleytt.
En hvíldin varð ekki löng.
Fréttirnar um að Mt. Péle væri
farið að bæra á sér, komu hon-
úm af stað til Martinique eyj-
ár. Þegar þangað kom voru
íbúarnir skelfingu lostnir og
það ekki að ástæðulausu. Árið
1902 hafði fjallið gereytt bæn-
ilm St. Piérre í einni svipan,
því var ekki að undra, þó að
skelfingin gripi um sig. íbú-
arnir voru í þann veginn að
loka öllu á eftir sér, láta sykur-
uppskeruna lönd og leið og
koma sér í burtu.
— Gefið mér vikufrest, sagði
Parret og gekk á fjallið vopn-
aðir hljóðnema og reynslu
sinni einu saman. HljóSnem-
ann bar hana að fjallinu og
hlustaði það eins og læknir
hlustar sjúkling.
Mynd vísinda nútímans af
eldfjalli er eitthvað á þá leið,
að niður úr gígnum sé gangur
að svelg um fimm kílómetr-
um neðar, en þessi svelgur
stendur svo aftur í sambandi
við uppsprettusvelginn, sem er
á 40 kílómetra dýpi. Bráðið
grjótið, sem kallast magna,
bullar og sýður í undirdjúpun-
um, en þegar einhver hreyfing
kemst á orsakar hún mikla
jarðskjálfta. En þegar massinn
þrengir sér úr efri svelgnum
og upp á yfirborðið orsakar
það minni háttar jarðhræring-
ar. Nú til dags eru slíkar hrær-
ingar skráðar á þéttriðið net
af jarðskjálftamælum, sem
einnig vara við þegar hraun-
ið fer að streyma.
Parret varð hins vegar að
vera á staðnum og hlusta beint.
Þegar vikan var liðin kom
hann aftur til byggða og gaf
skýrslu. Tappinn, sem hafði
stíflað gíginn var laus orðinn
og það var engin hætta á slíku
sprengigosi eins og árið 1902.
íbúarnir fleygðu sér um háls-
inn á honum og kysstu hann.
Síðan fylgdu heiðursmerki og
annar virðingarvottur og laun.
Það lítur helzt út fyrir að
Parret hefði sérstakan hæfi-
leika til að koma með góðar
fréttir. Fyrr á starfsferli sín-
um hafði hann verið sendur
til að mæla gos úr Stromboli,
sem er eldfjallaeyja í námunda
við Sikiley. Fimm ítölsk her-
skip lágu fram undan reiðu-
búin að flytja íbúana á brott,
ef Parret teldi það nauðsynlegt.
— Það dregur stöðugt úr gos-
inu og ég ætla að halda hér
kyrru fyrir um sinn. Ekki er
nein ástæða til að flytja íbú-
ana á brott, sagði hann í
skýrslu sinni.
Parret er Bandaríkjamaður
og hóf starfsferil sinn sem eld-
fjallaljósmyndari í rannsóknar-
stöðinni á Vesúvíusi í nágrenni
Napólí. Sú stöð var reist árið
1845 og stóð enn þegar herir
Bandamanna sóttu fram norður
Ítalíuskagann árið 1944. Þá
settist deild veðurfræðinga þar
að, en forstjórinn, Guiseppe
Imbo fékk til umráða eitt lítið
herbergi og var leystur frá öll-
um mannvirðingum. Þá var það
sem Vesúvíus fór að bæra á
sér og Imbo fékk þegar sína
fyrri stöðu. Við þetta tækifæri
var hið gamalþekkta napólíska
1. apríl gabb endurvakið, en
það er að kynda bál á tindi
eldfjallsins.
Eldfjallafræðingar nútímans
eru miklu betur búnir tækj-
um, en Parret var. Fyrir tveim
árum báðu yfirvöldin í Costa
Rica Haroun Tazieff frá há-
skólanum í Brussel að koma og
athuga Irazu eldfjallið, sém
olli þeim þungum áhyggjum.
Hann bjó sig út með gasgrímu,
asbestföt og trefjaglérútbúnaði
til að verja sig fyrir grjótflugi.
Síðan fór hann niður í rjúk-
andi gíginn. Þangað flutti hann
nákvæma jarðskjálftamæla og
tók gassýnishorn. Aukið upp-
streymi af vetnisklórgasi er
gjarna undanfari goss.
Forvitnir menn á skyrtunni
A
Haleakala er hæsta eldfjall
heims. Það er undir stöðugu
eftirliti, þrátt fyrir að það sé
talið útkulnað.
einni saman komust næstum
jafnnálægt gígnum, því að veg-
ur liggur alveg fram á barm-
inn. Tazieff vildi láta loka veg-
inum, en ekki var tekið mark
á aðvörunum hans. Skömmu
síðar varð smágos og afleið-
ingarnar: tveir dauðir og tíu
sárir.
Aðalaðvörun Tazieffs hljóðaði
svo: „Varið ykkur á regninu,
því að heilu þorpin gætu farið
á kaf, þegar staðvindaregnið
steypist ofan hlíðarnar yfir
öskudyngjurnar í fjallinu."
Hinn raunverulegi brautryðj-
andi í eldfjallafræði. Hann kom
upp rannsóknarstöðinni á Mt.
Péle og áður hafði hann kom-
ið á fót annarri rannsóknarstöð
á Kilauea fjalli á Hawaii. Flest
tæki stöðvanna eru af þeirri
gerð, sem sýnir hve hátt mass-
inn stendur. Þegar hann stíg-
ur upp að yfirborðinu, breytir
hinu staðbundna þyngdarafli,
segulsviði jarðarinnar og raf-
straumum í jarðskorpunni.
Þrýstingurinn undir skorp.uhni
eykst stöðugt og fjallið blæs
út eins og blaðra. Þá slær mjög
nákvæmur mælir út.
Þýðingu slíkra rannsókna
getum við séð af því, að með
þvi að bera saman niðurstöð-
ur af mörgum mælingum með
mismunandi tækjum, var hægt
að flytja á brott alla íbúa bæj-
Framh. á bls. 3&
17
FALKINN