Fálkinn - 30.05.1966, Blaðsíða 29

Láti hann þessi ljóðin mín
loða í eyrum sinum,
góði Fúsi, gefðu vín
guðsbörnunum þínum.
Forláttu af frómieik þín
íljótlega vísur skráðar,
eh kærleiksfulla kveðju mín
keyrðu í mæðgur báðar.
Þótt þannig megi finna góð-
íátlega bietti meðal þess sem
þeim Fúsa og Sigurði fór á
milli, eru þjóðsögur á einu
máli um að þeir hafi haturs-
menn verið.
í júnímánuði 1688 varð sá
atburður í góðu veðri að Sig-
urður drukknaði á sjó á ferð
undan Jökli. Leingi hefur loðað
við það sviplega slys sú trú
að þar hafi Fúsi verið að verki,
og fer um drukknun þessa
mörgum sögum; skal hér ein
þeirra tilfærð, enda sameinar
hún flest það sem munnmæli
þessi telja kjarna málsins:
„Einu sinni fór Sigurður
skreiðarferð á skipi innan úr
Dölum út undir Jökul. Segir
ekki frá ferðum hans fyrri en
hann var á leið kominn til
baka Var þá byr góður og skip-
ið skreið undir segli og sat
Sigurður undir stýri fyrir aftan
stakk. Sáu menn þá stórfisk
koma upp ekki alllangt frá
skipinu og svam hann óðfluga
að skutnum svo ekki var
undanfæri og að Sigurði og
kippti honum útbyrðis, en
gleypti þó ekki. Sigurður svam
lengi eftir skipinu og léituðu
hásetar á aiiar lundir við að
ná honum, en gátu með engu
móti, og lauk svo að þeir sáu
hann loks sökkva.
Sama dag réri Leirulækjar-
Fúsi við þriðja mann á báti
fyrir Mýrar. Þegar þeir voru
1 sátri, vissi ekki fyrri til en
Fúsa var í svip kippt útbyrðis
af bitanum. Náði Fúsi sund-
tökum og svamlaði lengi og
gekk þó mjög erfitt að halda
sér á floti, framar því sem
venja var unz hann gat náð
í borðstokkinn. Vildu þá menn
hans draga hann inn, en gátu
með eng'u móti; svo þungt
finnst þeim neðan í toga. Fúsi
bað þá losa aðra hönd sína og
gjörðu þeir svo. Fúsi fer inn
í barm sinn og tekur þaðan
bókina er hann forðum hafði
stolið frá Sigurði, kastaði henni
af hendi í sjóinn og sagði:
„Taktu nú við bölvaður; þú
hefur lengi eftir henni sótt,“
Losnaði þá Fúsi og drógu há-
setar hann inn og gekk greitt
Þá mælti hann: „Fast var á
tekið að ofan, en fastara þó
að neðan. Nú er Siggi dauður,
en sá er munurinn okkar að
Fúsi flaut, en Siggi sökk.“ Þá
kvað Fúsi vísu þessa:
Sigurður dauður datt í sjó
dysjaður verður aldri,
í iilu skapi út af dó
og í ramma galdri.“
Sú varð og raunin, að lík Sig-
urðar fannst aldrei, og leingi
virðist ættmönnum hans hafa
verið brugðið um þennan dauð-
daga hans, sem væri hann af
völdum gernínga. Kom það
alloft niður á Jóni syni hans,
þegar hann var á legg kominn.
7.
Þegar hér er komið sögu er
Fúsi á góðum aldri, um fertugt,
en eftir þetta verður fáu tjald-
að til sögu hans nema sundur-
lausum sögnum; en munnmæli
um kynlegt framferði og kvið-
línga hans eru mýmörg og
flest á eina bók lærð. Mikið
fer þar fyrir brúðkaupsvísum
hans, en hann virðist hafa set-
ið um að komast í brúðkaups-
veizlur og mæla í Ijóði fyrir
minni brúðhjóna á sína vísu.
Fæst af því er prúður skáld-
skapur, og endirinn þó sízt,
því það er áberandi einkenni
á mörgum vísum Fúsa að þar
eru einhverjar hrellíngar í síð-
ustu orðunum þótt hitt séu
jafnvel himneskar óskir. Þetta
kvað hann í einu brúðkaupi:
Ykkur vil ég óska góðs,
ekki er mér það bannað;
eftir staupa fylli flóðs
farið þið- hvort á annað.
Þessa visu gerði hann einnij;
við hjónaskál:
Brúðhj ónunum óska ég
að þau éti vel smér,
fiskinn með feiknum rífi,
flotinu ekki hlífi,
ketið með kappi snæði
kvikindishjónin bæði.
Varðveitt er eftir Fúsa lángt
kvæði, sem kallað er Festaröls-
vísur; á hann að hafa sent þær
til brúðkaups nokkurs, þar
sem óvildarmenn hans áttu í
hlut, og er kvæðið níðfeingið
mjög. .......
En kunnast brúðkaupsljóða
Fúsa er þessi vísa, sem súngin
hefur verið undir tvísaungs-
lagi:
Brúðhjónanna bolli
berst að höndum mér,
í tízkunni ég tolli
og tala svo sem ber:
Ávaxtist sem önd í mó
eða grásleppa í sjó.
Hér á enda hnoða ég ró
og haldið þið piltar við.
Aðrar sagnir af Fúsa við
ýms tækifæri skulu hér nokkr-
ar saman færðar, og er þó
mörgum sleppt.
Eitt sinn kom Fúsi á bæ
einn og bað húsfreyju að
gefa sér að drekka; hún bað
hann að vagga barni sínu
meðan hún sækti drykkinn.
Hann gerði svo; en þegar konan
kom með drykkinn var Fúsi að
raula við barnið:
Varastu þegár vits fær gætt
til vonds að brúka hendur.
Það er gjörvöll þjófa ætt
það sem að þér stendur.
Faðir og móðir furðu hvinn,
frændur margir bófar,
ömmur báðar og afi þinn,
allt voru þetta þjófar.
Eitt sinn missti kona nokkur
mann sinn, og var hún leingi
óttaslegin útaf óvissunni um
sálarheill hans hinum megin.
Hún rakti raunir sínar fyrir
Fúsa, en hann lét illa yfir og
kvað vísu þessa:
; Fjandinn hefur sótt hans sál,
sem þeim flestum lógar;
hann er kominn í heljar bál
og hefur þar píslir nógar.
Konan reiddist, en sýndi
aldrei framar áhyggjur af þessu
máli.
Eitt sinn hitti Fúsi séra Hall-
grím Pétursson; var prestur að
rista torf í mýri, og vissi Fúsi
ekki hver hann var. Fúsi kvað:
Skálkurinn hefur skammarorf
í skitinni loppu sinni;
mannhundurinn mer upp torf
úr mýrarháðúnginni.
Séra Hallgrímur á að hafa
svarað:
Ef þú svona aldur þinn
elur lífs úm tíðir,
held ég einhver höggstaðinn
hitti á þér um síðir.
Þóttist Fúsi þá vita hver
hann.var og fýsti ekki að eiga
meira við hann. Annars er til
lýsíng á séra Hallgrími eftir
Fúsa, sem á kerskilegan máta
styður það álit að passíusálma-
skáldið hafi stamað og verið
stirðmæltur:
Ester múti anzar brátt
orða stamur í sátri,
prestur í skeggið gaular grátt:
Glor-or-oria pátri.
Eitt sinn mætti Fúsi konu
í þraungum gaungum og kvað
til hennar:
Ég sting mér niður og steypi
af dás;
stattu ei nærri, kona
Mér er ekki markaður bás
meir en svona og svona.
Sýndist konunni Fúsi steypa
sér í jörð niður þóttist síðan
heyra til hans að baki sér.
„Einu sinni kemur maður
nokkur til Fúsa með mikinn
verk í augum, og biður hann
að lækna sig. Fúsi bregzt vel
við og segist skulu gera það.
Krotar hann á blað og segir
manninum að binda seðilinn
fyrir augun, en hann megi með
engu móti taka hann frá augun-
Framh. á bls 43.
ÞORSTEINN FRÁ HAMRI t<5k saman ... Teikning HARALDUR GUDBERGSSON
FÁLKINN 29