Fréttablaðið - 07.11.2009, Blaðsíða 18

18 7. nóvember 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Í pólitískum vopnaburði er meir
skírskotað til hugmyndafræði en
áður. Áhugavert er að að skoða hvort
bilið milli stjórnmálaflokka í hug-
myndafræðilegum skilningi hefur
í raun breikkað.
Algengasta yfirlýsing ráðherr-
anna, að undanskildum þeim sem
fara með viðskipta- og dómsmál, er
sú að frjálshyggjan sé úr sögunni.
Stundum fylgir með að kapítalism-
inn hafi sungið sitt síðasta. Þetta eru
skýr skilaboð. Hvað á að koma í stað-
inn? Svarið við því er líka afdráttar-
laust: Norræn velferðarhugsjón.
Málið verður ekki hugmynda-
fræðilega flókið fyrr en sú stað-
reynd er dregin fram að allar
grundvallarleik-
reglur viðskipta-
lífsins hér voru
þær sömu og í
hinum norrænu
velferðarhag-
kerfunum. Að
stærstum hluta
byggir sú lög-
gjöf á alþjóðleg-
um samningum.
Enginn hefur
nefnt að þeim eigi að rifta.
Forysturíki hins alþjóðlega mark-
aðsbúskapar vinna nú að því að
herða reglur um fjármálastarfsemi.
Við fetum í þau fótspor.
Grundvöllur endureisnarinnar
felst í samstarfssamningi við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Lykil-
atriðin í honum eru aðhaldssöm
stefna í ríkisfjármálum, ströng
peningamálastefna og endurreisn
bankakerfisins. Markvisst hefur
verið unnið að því að erlendir kröfu-
hafar eignist bankana. Áður fyrr
fengu ráðstafanir af þessu tagi
heitið: Gömlu íhaldsúrræðin.
Þessar staðreyndir benda ekki
til að sá hugmyndafræðilegi
ágreiningur, sem veifað er í umræð-
unni, risti eins djúpt og af er látið.
Segja má að saklaust sé að veifa
hugmyndafræðilegum slagorðum
meðan gömlu íhaldsúrræðin eru
framkvæmd.
Gömlu íhaldsúrræðin
Ýmsir rekja hrunið til einkavæðingar gömlu ríkisbankanna. Hún hófst með sameiningu Útvegs-
bankans við einkabankana í byrj-
un tíunda áratugarins. Í þeirri
ríkisstjórn sem þannig hóf einka-
væðingu ríkisbankanna sátu bæði
núverandi forsætisráðherra og
núverandi fjármálaráðherra. Fyrr
hafði bankamálaráðherra Alþýðu-
flokksins reynt að selja SÍS Útvegs-
bankann, skömmu áður en rekstur
þess hrundi.
Sumir tengja hrunið við frjálsa
sölu veiðiheimilda. Ríkisstjórn sem
núverandi forsætisráðherra og fjár-
málaráðherra sátu í átti frumkvæði
að þeirri löggjöf. Um áhrif hennar
má deila en höfundarrétturinn verð-
ur ekki tekinn af eigendunum.
Skattalækkanir fyrir kosningarn-
ar 2003 og 2007 hafa verið teknar
sem dæmi um aðgæsluleysi í ríkis-
fjármálum. Þegar að er gáð kemur
í ljós að allir flokkar boðuðu skatta-
lækkanir 2003 þrátt fyrir við-
skiptahalla. VG var hógværast.
Samfylkingin og þáverandi ríkis-
stjórnarflokkar rifust hins vegar
um hver biði best. Í aðdraganda
kosninganna 2007 var lækkun skatta
á matvæli samþykkt með atkvæðum
þingmanna allra flokka.
Við fjárlagagerð fyrir árið 2007
ákvað þáverandi ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks
að stefna að níu milljarða afgangi á
rekstri ríkissjóðs til þess að vinna
gegn þenslu. Einn af þingmönnum
stjórnarflokkanna, Einar Oddur
Kristjánsson, gagnrýndi þetta
markmið. Hann taldi að afgangur-
inn þyrfti að vera margfalt meiri
ella myndi ofþenslan enda með
ósköpum.
Þau tímamót urðu við þessa fjár-
lagagerð að stjórnarandstaðan,
Samfylkingin og VG, sameinuð-
ust um stefnu í ríkisfjármálum.
Hún gekk út á að eyða þeim litla og
ónóga afgangi sem ríkisstjórnar-
flokkarnir þó höfðu náð. Engu var
líkara en þeir tryðu því að ríkis-
sjóðstekjur sem byggðust á við-
skiptahalla væru heilbrigðar og
varanlegar. Þeir töldu enga þörf
á aðhaldi í ríkisfjármálum gegn
þenslu.
Allt bendir þetta til að í aðdrag-
anda hrunsins hafi hugmynda-
fræðilegur ágreiningur verið minni
en af er látið.
Hugmyndafræðin í aðdraganda hrunsins
Er þá enginn hugmynda-fræðilegur ágreiningur? Jú, hann er fyrir hendi. Segja má að hann komi
fyrst og fremst fram í skatta-
málum og að því er varðar orku-
nýtingu.
Hugmyndir um markmið og leið-
ir við endurreisn efnahagslífsins
voru ekki mikið til umræðu í síð-
ustu kosningum. En að svo miklu
leyti sem draga má ályktanir
af kosningaumræðunni sýnast
grundvallarhugmyndir Sjálfstæðis-
flokks, Samfylkingar og Fram-
sóknarflokks á þessum sviðum
vera innan brúanlegra marka.
VG fylgir annarri hugmynda-
fræði. Hún felst einfaldlega í and-
stöðu við markvissa nýtingu orku-
linda til þess að vinna þjóðina út úr
kreppunni með verðmætasköpun.
Í skattamálum leggur flokkur-
inn mesta áherslu á aðferðir sem
hamla verðmætasköpun, frum-
kvæði og erlendri fjárfestingu.
Breytingin er sú að VG hefur
tekist að draga Samfylkinguna
til vinstri á þessum málasviðum.
Á þessum afmörkuðu sviðum er
verið að fara hugmyndafræðilega
lengra til vinstri en dæmi eru
um áður. Fyrir vikið verða pólit-
ísk átök um þessi mikilvægu mál
meiri en vera þyrfti.
Kjósendur máttu vitaskuld
gera sér grein fyrir því að á
þennan veg myndi fara. En það
breytir ekki hinu að ætla má
að stærri hluti kjósenda sé nær
miðjulausnum bæði í skattamálum
og orkumálum. Að því leyti endur-
spegla ákvarðanir Alþingis á
þessum sviðum ekki hugmynda-
ágreining kjósenda.
Um hvað greinir menn nú á?
Þ
að fer ekki hjá því í svo fjölmennri hreyfingu sem
Þjóðkirkju Íslendinga að þar verða atburðir og atvik
sem valda ágreiningi og skaða eða jafnvel sorg. Þessir
atburðir og þau sem bera ábyrgð á þeim vekja athygli
og fjölmiðlar gera einatt talsvert úr þeim. Eðlilega eru
miklar kröfur gerðar til forystumanna og starfsmanna Þjóðkirkj-
unnar, meðal annars í einkamálum og siðferðilegum efnum, og
ævinlega vekja veikleikar og syndir óblandna athygli og áhuga
margra – og stundum beinlínis ánægju.
Vissulega er það til umhugsunar og umræðu að fjölmiðlar finni
hjá sér hvöt til að birta ekki síður fregnir og upplýsingar um allt
það góða og uppbyggilega starf sem stöðugt er unnið á vegum
Þjóðkirkju Íslendinga að sönnum þjóðþrifum og raunverulegum
siðbótum. Þjóðkirkjan, Rómarkirkjan og aðrir kristnir söfnuðir
vinna ótrúlega víðtæk störf að menningu, listum, líkn, umhyggju,
uppeldi, fræðslu, ráðgjöf við einstaklinga, heimili og hópa og að
öðrum kærleiksverkum.
Íslensk menning er afkvæmi kristninnar og hefur grunnmótun
sína frá kirkjunni, allt frá keltneskum áhrifum í byrjun yfir í
blómaskeið Rómarkirkjunnar og síðan inn í þá einingu sem
evangel íska lúterska kirkjan, sem er Kirkja fagnaðarerindisins,
og íslenska þjóðin mótuðu með sér um aldir.
Þáttur kirkjunnar í mótun þjóðerniskenndar og í alhliða endur-
reisn Íslendinga og menningarsókn verður aldrei fullmetinn – ein-
faldlega vegna þess að þjóð og kirkja voru eitt. Og enn á okkar
dögum – í allri fjölbreytninni og fjölmenningunni svonefndu – er
þetta samfélag órofið. Áður voru ýmsir skráðir í söfnuði kirkjunn-
ar sem vildu þó lítið eða ekkert hafa með kirkju eða kristni að gera.
Nú hefur náðst sá kristilegi árangur í þjóðfélaginu að enginn þarf
að finna sig knúinn til slíks lengur. Söfnuðir Þjóðkirkjunnar eru
þeim mun samstæðari og sterkari félagseiningar fyrir vikið.
Þjóðkirkja Íslendinga hefur tekið miklum breytingum á síðustu
árum. Þjóðkirkjan hefur að verulegu leyti losnað úr þungu og
þrúgandi faðmlagi ríkisvaldsins. Þjóðkirkjan hefur eflst að mun
við þetta. Nú orðið er mjög fjölbreytt frjáls starfsemi í flestum
kirkjum flesta daga. Þjóðkirkjan hefur breyst úr opinberri stofnun
í lifandi almannahreyfingu. Ásamt öðrum kristnum söfnuðum
og stofnunum er þetta bæði grundvöllur, veggir, þök og himinn
íslensks samfélags, þjóðlífs og menningar.
Mjög mikil þátttaka er víða í starfseminni sem fram fer í
kirkjum landsins. Þátttaka í messum hefur aukist og þá ekki síst
þátttaka almennings í heilagri kvöldmáltíð utan sérstakra kirkju-
hátíða. Sígild kristin messa er sungin miklu víðar og oftar en áður
tíðkaðist lengi á nýliðinni öld.
Þessi reynsla hefur gefið söfnuðum Þjóðkirkjunnar kröftugan
byr undir vængi og hlýtur að beina athygli þátttakendanna að
þeim tækifærum sem fullt veraldlegt sjálfstæði og sjálfsábyrgð
geta falið í sér fyrir Þjóðkirkjuna. Margir kristnir menn munu
á því máli að aðeins með slíkum hætti megi móta hér stríðandi
kirkju með brennandi anda og logandi áhuga á boðun fagnaðar-
erindisins öllum mönnum til líknar og endurlausnar, kirkju sem er
fær um baráttu í heiminum. Ytra skipulag er vitanlega aukaatriði
andspænis innblæstri og anda. En ef hæfa er í þessu mati, verður
slík breyting besta gjöfin sem framtíðinni verður færð.
Framlag kirkjunnar verður seint fullmetið.
Þjóðkirkja Íslands
JÓN SIGURÐSSON SKRIFAR
FRAMSÓKN