Fréttablaðið - 07.11.2009, Síða 24

24 7. nóvember 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Stefán Thors skrifar um skipulag
Sunnudaginn 8. nóvember er alþjóðlegur skipulagsdagur. Á þeim degi er við hæfi
að huga að stöðu skipulagsmála hjá ríki og
sveitarfélögum. Hér á landi höfum við lög
og reglugerð um gerð skipulagsáætlana, við
höfum stofnanir ríkis og sveitarfélaga sem
annast öflun nauðsynlegra grunnupplýsinga
og við höfum sveitarstjórnir sem sjá um
framkvæmd skipulagsáætlana.
Í skipulags- og byggingarlögum kemur fram að
markmið laganna er m.a. að stuðla að skynsamlegri
og hagkvæmri nýtingu lands og landgæða, tryggja
varðveislu náttúru- og menningarverðmæta og koma
í veg fyrir umhverfisspjöll og ofnýtingu með sjálf-
bæra þróun að leiðarljósi. Þetta eru háleit markmið
og í raun ágætlega skynsamleg. Vandinn verður hins
vegar alltaf að skilgreina þarfirnar og leiðir til að
uppfylla þær á sem sjálfbærastan hátt.
Í skipulagsreglugerð kemur fram að í skipulags-
áætlunum skuli gera grein fyrir markmiðum við-
komandi stjórnvalda og ákvörðunum um framtíðar-
notkun lands, fyrirkomulagi byggðar og þar á að lýsa
forsendum þeirra ákvarðana sem teknar hafa verið.
Forsendur ákvarðana geta verið fjölmargar og fjöl-
breyttar og varðað t.d. þróun íbúafjölda, þörf fyrir
nýtt húsnæði og samgöngumannvirki.
Til þess að ríki og sveitarfélög geti tekið skynsam-
legar ákvarðanir þurfa því að liggja fyrir aðgengi-
legar upplýsingar um stöðu mála og líklega þróun.
Fyrir ekki svo löngu síðan var við skipulagsgerð
hægt að nálgast ýmsar upplýsingar hjá Þjóðhags-
stofnun um húsnæði sem var tekið í notkun og
í byggðabrunni Byggðastofnunar um skiptingu
íbúafjöldans eftir sveitarfélögum og eftir atvinnu-
greinum og spá um þróun. Þessar upplýsingar
og úrvinnsla úr þeim voru og eru meðal þeirra
forsendna sem liggja til grundvallar
áætlana gerð og ákvarðanatöku. Á þessu
varð síðar breyting þegar Þjóðhagsstofnun
var lögð niður og Byggðastofnun fékk breytt
hlutverk. Enn hefur ekki verið bætt úr þeim
mikla missi sem varð við brotthvarf þessara
upplýsingabrunna.
Skipulagsstofnun hefur af og til á undan-
förnum árum bent á nauðsyn þess að gert
verði átak í því að auðvelda öflun, aðgengi
og notkun grunnupplýsinga við skipulags-
gerð. Það á við um landfræðilegar upplýs-
ingar, upplýsingar um íbúa og skiptingu í atvinnu-
greinar og upplýsingar um hina ýmsu flokka
húsnæðis í byggingu.
Skipulagsstofnun og Byggðastofnun vinna nú að
því að finna leiðir til að endurvekja og bæta gagna-
grunn á landsvísu í þeim tilgangi að styrkja áætlana-
gerð ríkis og sveitarfélaga. Þessi vinna mun vonandi
leiða fljótlega til breiðara samstarfs við Hagstofuna,
Fasteignaskrá Íslands og Landmælingar Íslands og
fleiri stofnanir sem búa yfir upplýsingum sem nýt-
ast við áætlanagerð.
Stjórnvöld þurfa að vera viðbúin með sínar áætl-
anir þegar hjólin fara aftur að snúast og það er því
mjög mikilvægt að þau noti það svigrúm sem nú
hefur skapast til að hugsa hlutina upp á nýtt, auka
gæði áætlanagerðar og leggja áherslu á að fylgja
eftir góðum ásetningi.
Markviss söfnun og varðveisla grunnupplýsinga
og úrvinnsla og fullkomið opið aðgengi er það sem
þarf. Það eitt og sér er svo auðvitað engin trygging
fyrir því að við fáum betri skipulagsáætlanir og við-
varandi vöktun og framfylgd en eftir að úr hefur
verið bætt er alla vega ekki hægt að kenna skorti á
upplýsingum um klúður í skipulags- og byggingar-
málum.
Höfundur er skipulagsstjóri ríkisins. Lengri útgáfu
greinarinnar má lesa á Vísi.
Alþjóðlegi skipulagsdagurinn
UMRÆÐA
Einar Mathiesen skrifar um
vegagerð
Allt frá því að Landsvirkjun hóf framkvæmdir við Búrfells-
virkjun á sjöunda áratugnum hefur
fyrir tækið verið umsvifamikið í
vegagerð, en lagning vega er for-
senda fyrir nánast öllum fram-
kvæmdum sem fyrirtækið hefur
tekist á hendur. Að loknum fram-
kvæmdum hefur Landsvirkjun í
mörgum tilfellum afhent Vega-
gerðinni og einstaka sveitarfélögum
vegi til eignar og þar með veghalds.
Í þessu sambandi má nefna veginn
úr Þjórsárdal og upp undir Þóris-
vatn. Nú liggur fyrir samkomulag
milli Landsvirkjunar og
Vegagerðarinnar þess
efnis að Vegagerðin yfir-
taki hluta þeirra vega sem
byggðir voru upp í tengsl-
um við Kárahnjúkavirkjun.
Þeirra lengstur er Kára-
hnjúkavegur, eða röskir 60
km, og tengir hann saman
Fljótsdal og Brúardalaleið.
Nú er svo komið að
Landsvirkjun rekur einka-
vegi sem samtals eru 384 km að
lengd. Ágætt dæmi um slíka vegi er
Kvíslaveituvegur og vegurinn upp
að Hágöngum. Vegir Landsvirkj-
unar eru einkavegir, sem þýðir að
Landsvirkjun annast rekstur þeirra
og viðhald. Slíkir vegir í eigu Lands-
virkjunar eru ýmist opnir almennri
umferð á eigin ábyrgð eða
lokaðir almenningi með
öllu. Í þeim tilfellum sem
vegir eru lokaðir almenn-
ingi er ekki talið forsvaran-
legt af öryggisástæðum
að beina umferð um þá.
Landsvirkjun hefur á síð-
ustu árum unnið kerfis-
bundið að því að loka veg-
slóðum sem ekki eru taldir
hafa neitt gildi hvorki fyrir
ferðamenn né rekstur fyrirtækis-
ins. Alls hefur 90 km af vegum eða
vegslóðum verið lokað eða þeir eru
komnir á framkvæmdaáætlun um
lokun. Allir vegir Landsvirkjunar
hafa fengið sérstök vegnúmer sem
eru útgefin af Vegagerðinni.
Vegalagning Landsvirkjunar
hefur í mörgum tilfellum opnað
hálendið fyrir innlendum og erlend-
um ferðamönnum. Því fylgir jafn-
framt mikil ábyrgð því greiðari
aðgangur farartækja að hálendinu
hefur líka sínar dökku hliðar. Í lok
sumars fór fram mikil umræða í
fjölmiðlum um utanvegaakstur og
eyðileggingu og náttúruspjöll sem
honum fylgja. Í því sambandi var
meðal annars fjallað um utanvega-
akstur í friðlandinu í Þjórsárverum
og merkingu utanvegaslóða inn á
ferðakort félagasamtaka. Erfitt
getur reynst að stemma stigu við
utanvegaakstri og þeirri eyðilegg-
ingu sem hann hefur í för með sér.
Slík umfjöllun og umræða flýtir
fyrir viðhorfsbreytingu og bættri
umgengni ferðamanna um landið
og því ber að fagna. Landsvirkjun
vill leggja þessum málaflokki lið
með því að taka ábyrga afstöðu til
vegagerðar og veghalds sem tengist
starfsemi fyrirtækisins.
Nú hefur kortum af einkavegum
Landsvirkjunar á einstaka starfs-
svæðum verið sett á vef fyrirtækis-
ins. Hægt er að nálgast kortin undir
viðkomandi starfsstöð en slóðin er
http://www.landsvirkjun.is/starf-
semin/virkjanir/. Það er von Lands-
virkjunar að vegir þessir, í þeim
tilfellum sem þeir eru opnir almenn-
ingi, megi nýtast viðbragðsaðilum,
ferðamönnum og aðilum í ferðaþjón-
ustu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
hjá Landsvirkjun.
Vegir og vegslóðar
UMRÆÐAN
Kristín Dýrfjörð skrifar
um samfélagsmál
Nýlega stóð ég í fataklefa á elstu deild í leikskóla,
börnin voru nýkomin úr
fyrsta heimspekitímanum
sínum. „Hvað voruð þið að
gera í heimspeki?“ spurði
ég. „Við vorum að ræða
reglur, þú veist um þetta sem má
og ekki má,“ svaraði 5 ára stelpa.
Þá sagði starfsmaður með spurnar-
tón svo börnin heyrðu „Skyldu þau
nú muna reglurnar?“ Ég sneri mér
að börnunum og spurði: „hvað má
ekki“. Áður en ég vissi, sungu þau
öll í einum kór fyrir mig lagið um
það sem ekki má. Lagið sem byrjar
á: Það má ekki pissa bak við hurð og
ekki henda grjóti ofan í skurð.
Sá texti hafði reyndar ekkert
verið til umræðu í tímanum. Þau
höfðu hins vegar rætt um þær regl-
ur sem gilda í heimspeki, að hlusta,
að grípa ekki fram í heldur bíða, að
bera virðingu fyrir skoðunum ann-
arra og að láta skoðanir sínar í ljós.
Það sem mér fannst svo frábært
hjá börnunum var hvernig þau með
húmor sneru því vantrausti sem
speglaðist í orðunum um að þau
myndu ekki. Þau sýndu ekki aðeins
fram á að þau hefðu skilið heldur að
þau gátu breytt þessari upplifun í
fataklefanum í eitthvað skemmti-
legt og eftirminnilegt. Og það var
einmitt það sem gerðist. Svo hljóp
hópurinn út í garð glaður í fasi.
Mér fannst þetta svo merkileg
upplifun. Ég fann hvernig
ég fylltist bjartsýni og
gleði. Þetta er eitt þeirra
augnablika sem segja, já
einmitt, þess vegna er ég
leikskólakennari. Kór er
í eðli sínu merkilegt fyrir-
bæri. Til að syngja í kór
verður fólk bæði að kunna
að hlusta og að tjá sig, hann
byggir á sameiginlegum
markmiðum og sýn. Til að
kór geti í raun virkað verða allir að
vinna saman. Þar er rými fyrir það
óvænta en samtímis sterk krafa um
samhæfingu.
Í mínum huga hefur Þjóðfundur-
inn þann 14. nóvember alla mögu-
leika til að verða að framtíðar kór.
Fólk alls staðar af landinu, fólk
með allavega skoðanir og bak-
grunn mætir til þess að hlusta og
til þess að tjá sig. Það mætir til
þess að breyta erfiðleikum Íslands
í möguleika Íslands. Það mætir til
að skapa samfélagssymfóníu ja eða
óperuverk sem nær að lifa í núinu
og langt inn í framtíðina. Þegar ég
var tólf ára lékum við Þjóðfund-
inn 1851, ég lék einn þingmanna,
einn þeirra sem tók undir með Jóni
Sigurðssyni og sagði „vér mótmæl-
um allir“. Í þetta sinn erum við
ekki komin saman til að mótmæla
heldur til að skapa. Skapa framtíð.
Og kannski eiga börn framtíðarinn-
ar eftir að standa í skólastofum og
segja frá endurreisn Íslands og hlut-
verki Þjóðfundarins.
Höfundur er lektor við Háskólann
á Akureyri.
Samfélagssymfónía
STEFÁN THORS
KRISTÍN DÝRFJÖRÐ
EINAR MATHIESEN