Veðrið - 01.04.1960, Side 25

streymið og vökvastraumurinn er í trénu. Síðan reiknum við hin mismunandi
áhrif þessara þátta á lengd árssprota og þykkt árhringa.
ÚTGUFUN.
Útgufun vatns úr plöntum fer að mestu leyti fram úr blöðunum. A þeim er
aragrúi af smáum opum, sem hvert um sig er myndað af einni frumu. Þessi
op eru stundum nefnd varir vegna lögunar þeirra, og frumurnar varafrumur.
Þessar varir eru lokaðar á nóttunni, en opnast þegar sólin skín. Þá gerist
tvennt. Inn um varirnar kemst loft að utan, og úr því vinna blöðin kolsýru
undir áhrifum sólarinnar. Er kolsýra loftsins eitt helzta næringarefni plantn-
anna. En um leið og varirnar opnast, getur líka byrjað útgufun vatns innan
úr hinum röku loftgiingum í blaðinu. Útgufun og kolsýruvinnsla fylgjast þann-
ig að.
Það hefur borið við hjá plöntulífeðlisfræðingum að þeir tali óvirðulega um
útgufunina og kalli hana „illa nauðsyn". Mun það byggt á því, að útgufun
eyðir vatni og kælir auk þess dálítið. Á sama hátt má þá kalla það illa nauðsyn
fyrir ntannskepnuna að éta, því að við það eyðist fæðan. En þegar við athugum
hið fagra samræmi milli útgufunar og kolsýruvinnslu plantnanna, læðist þó að
sá grunur, hvort hér sé ekki einmitt fremur um að ræða hina dásamlegu forsjón
náttúrunnar, sem keniur svo oft fram, ef vel er að gáð. Það er augljóst, að því
meiri, sem útgufunin verður, því meiri mciguleikar skapast fyrir plöntuna að
draga til sín nýtt vatn með rótunum og þar með frjóefni úr jarðveginum, nauð-
synleg til þess að blandast við efnin, sem unnin eru úr kolsýru loftsins. Þess
vegna þarf þetta tvennt að fylgjast svo vel að, útgufun og kolsýruvinnsla.
Þegar við förum nú að reikna út áhrif veðursins á útgufunina, skulum við
gera ráð fyrir því, til þess að gera málið einfaldara, að enginn skortur sé á
vatni í jarðveginum. Sé jörðin of þurr, getur plantan nefnilega þurft að loka
vörunum um miðjan dag til þess að skrælna ekki, og hlýtur það að draga úr
útgufun. Útgufunina skulum við því reikna út frá tveim veðurþáttum eingöngu,
sólskini og þurrki loftsins. Einnig er það skilyrði að liiti sé ekki of mikill eða
lítill.
Til þess að varafrumurnar opnist, þarf venjulega ekki nema nokkurn hluta
venjulegrar sólarbirtu. Sólgeislun er liægt að mæla með sérstökum tækjum.
En svo er hitt margreynt, að jafnvel þótt allar varafrumurnar séu opnar, verð-
ur útgufunin ekki alltaf sú sama. Hún er nefnilega mjög háð því, hve loftið
er þurrt. Til þess að mæla þennan þurrk loftsins, má nota sérlega handhægan
mæli, svokallaðan þurrkmæli. Eru það tveir hitamælar og annar þeirra vafinn
um endann með votri dulu. Útgufunin kælir, og því meiri sem hitamunurinn
er á mælunum, því þurrara er loftið. Samkvæmt þessu getum við fundið útguf-
unina með því að margfalda saman þurrk og sólskin. Við reiknum samt ekki
með neinni aukningu á útgufun, þó að sólargeislunin fari fram úr því, sem
þarf til kolsýruvinnslu, en þá geislun má áætla um 20 hitaeiningar á fersenti-
metra á klst.
VEÐRIÐ --- 25