Vikan - 23.11.1961, Qupperneq 19

Þetta er nóvember
vegar afleiðing þess, að almenning-
ur kann ekki að meta listræna
kímni.
Niðurlæging íslenzkrar fyndni
sannast bezt á þeim svokallaða leik-
ritaskáldskap, sem á að heita gam-
ansemi eða ádeila. Hann er jafnað-
arlega bull og þvaður, sein verður
að túlkast af skringilegum trúðum.
fslendingar hlæja dátt í leikhúsi að
því, sem vitlausast er. En sé þeim
boðið þar upp á alvarlega gaman-
semi eða táknræna ádeilu, þá hrista
þeir höfuðið eða öskra af reiði eins
og uppáhaldsfélagið þeirra væri að
tapa knattspyrnukappleik á íþrótta-
vellinum.
YOPN OG UNAÐSSEMD.
Danir og Bretar munu fyndnastir
þeirra þjóða, sem íslendingar
þekkja skást og umgangast helzt.
Dönsk og brezk gamansemi einkenn-
ist af skemmtilega fjölbreytilegum
orðaleikjum, en Dani eða Breti, sem
ætlaði að verða fyndinn af skömm-
um eða klámi, þætti heimskur og
leiðinlegur dóni. Fyndni þeirra er
menningarleg, gæðir mál og hugsun
lífi og lit og fer með sama hlutverk
í samræðum og bókmennlium og
krydd í mat. En hún kostar andlega
fyrirhöfn. Og gamansemi Dana og
Breta er sprottin úr þjóðareðli. Hún
getur meira að segja orðið biturt
vopn á háskatímum þjóðanna. Skal
lengi í minni, hvað Dönum beit það
vel í baráttunni við Þjóðverja heims-
styrjaldarárin síðari. Virtist engu
líkara en ósýnilegt sverð væri á
lofti, og nazistarnir vissu ekki sitt
rjúkandi ráð. Mestu skipti þó, að
gamansemin var Dönum sjálfum
ómetanleg unaðssemd í fangelsi her-
námsins. Og ætli það sé ekki fyndni
Breta að þakka samfara þrautseigj-
unni, að þeir vinna síðustu orust-
una í sérhverri styrjöld, nema þeir
geri áður samkomulag eins og við
okkur íslendinga í landhelgisdeil-
unni?
fslendingar kunna ekki að meta
þessa eðliskosti Dana og Breta.
Skemmtilegustu bækur danskrar og
brezkrar tungu hafa aldrei náð hylli
íslenzkra lesenda. Hins vegar eru
þess dæmi, að íslendingum þyki
Svíar og Norðmenn skemmtilegir,
enda gæti fyndni þeirra verið úr
Húnaþingi eða Þingeyjarsýslum. Og
víst er það til, að íslendingur geri
sér glaðan dag í Þýzkalandi, en ó-
sennilega er sá fögnuður náskyldur
kímnigáfu.
grein Helga Sæm-
undssonar. Hún fjall-
UMHVERFI OG ÖRLÖG.
Liindin móta þjóðirnar. Norðmenn
bjuggu lengi við þá ógæfu að ráða
ekki málum sínum sjálfir, og lífs-
barátta þeirra var ár og aldir sams
konar og okkar íslendinga. Svíar
eru hátíðlegir og guðhræddir heima
fyrir, og kynni þeirra við Dani mót-
ast af Nýhöfninni, en fyndni Iíaup-
mannahafnarbúa kennist sízt þar.
Þjóðverjum hefur verið það svo
mikil alvara að leggja undir sig
heiminn eftir að Napoleon mikla
mistókst að gera út af við þá, að
þeim getur ekki liðið vel ódrukkn-
um. Og svo er það skáldalygi, að
mennirnir breytist með tímunum.
Til þess þarf minnsta kosti margar
kynslóðir eins og sannast á nefnd-
um þjóðum — að viðbættum okkur
fslendingum.
Umhverfið hefur þvílík áhrif á
örlög fólksins, að engum fær dulizt.
Þessu til sönnunar vík ég máli mínu
til Suðurlands, en Sunnlendingar eru
tvímælalaust skemmtilegastir þeirra
karla og kvenna, sem landið byggja.
Þó er greinilegur munur á þessu
austan og vestan Þjórsár. Árnesingar
eru kátir og hressir í dagfari eins
og þeir væru að koma af ungmenna-
félagsfundi upp úr fyrri heimS-
styrjöld, á leið í brúðkaup eða boðn-
ir í merkisafmæli. Rangæingar
þurfa aftur á móti mikils með til að
gleðjast. Þeir eru þéttir í lund hvers-
dagslega, fámálir og vinnusamir,
harka af sér við jarðarfarir og láta
sér ekki detta í hug að taka lagið,
þó að þrír eða fjórir hittist á förn-
um vegi. Getur skeð, að þetta stafi
af fallvötnunum og söndunum í
Rangárþingi, þar sem lífshætta var
á annarri hverri bæjarleið fram á
okkar daga? Einhver kann að
spyrja, hvort Árnesingar hafi ekki
stundum komizt í hann krappan við
Hvítá eða á Hellisheiði. Satt er orð-
ið, en hvað var þó það í samanburði
við hitt, þegar sundríða varð Mark-
arfljót, Þverá og Þjórsá í sandbleytu
sama daginn? Og svo hafa Hekla og
Katla látið skapsmuni sína bitna ó-
líkt meira á Rangæingum en Árnes-
ingum.
FYRIR NORÐAN FJÖLL.
Ég held sögunni áfram heima á
íslandi: Áreiðanlega eru Skagfirð-
ingar mestir gleðimenn norðan
fjalla, enda elskir að söng, víni,
hestum og konum. Mér er ekki grun-
ar um íslenzka fyndni
laust um, að andríkrar fyndni verði
stundum vart í fari þeirra, og ó'-
gleymanlegt var að lifa sæluviku á
Sauðárkróki. Þar kunni fólk að
skemmta sér og naut þess að vera
til. Hitt má vera, að gleðibragur
þess hafi verið eins og sparifötin í
gamla daga. Svo mikið er víst, að
lítið gætir fyndninnar í skáldskap
Skagfirðinga. Það væru þá helzt
lausavísurnar. Léttleiki margra
þeirra bendir til þess, að höfund-
arnir hafi verið í góðu skapi, þegar
stökurnar urðu til. Og mér finnst
ástæða að ætla, að Skagafjörður sé
framtíðarhérað íslenzkrar fyndni.
Afkoma fólks er þar bærileg, sam-
göngur dágóðar og náttúruhamfarir
sjaldgæfar. Auk þess virðast Skag-
firðir.gar skynja lífsnautnina frjóu
betur en til dæmis nágrannar þeirra
í Húnaþingi og Eyjafirði. Þeir þora
að gefa sjálfum sér lausan tauminn
eins og gæðingunum.
Snyrtileguslu Islendingar, sem ég
þekki, eru hins vegar Eyfirðingar,
þó að þeir séu dálítið seinteknir.
Svarfdælingar eru mestir gleðimenn
þess héraðs, kátir, orðheppnir og
kumpánlegir, mig grunar, að þeir
hafi oft.ar lagt leiðir sínar vestur í
Skagafjörð en fram í Eyjafjörð,
meðan farið var á tveimur jafnfljót-
um milli sveita. En hvað þá um
Akureyringa og stórmennsku þeirra
blandaða minnimáttarkennd? Nú
verður mér bágt að svara — og þó.
Þrátt fyrir stéttaskiptinguna og bæj-
arslúðrið í höfuðstað Norðurlands,
temja Akureyringar sér stoltan en
geðslegan tíguleik, sem mér finnst
fara þeim vel af því að hann er í
samræmi við eðli fólksins og lundar-
far. Akureyringar geta líka verið
fyndnir á sinn hátt, enda sýnu
danskari en aðrir Islendingar. Þó
er mikill munur á, hvað konur eru
þar alúðlegri en karlar og umfram
allt kurteisari.
SKIPT f TVÖ HORN.
Þingeyingar þykja mér ófyndnast-
ir fslendinga, hvernig sem á því
stendur. Kannski er ástæðan sú, að
þeir hafi ætlað sér helzt til lengi
að frelsa landið og jafnvel heiminn
án þess að láta af því verða. Og
svo eru allt of margir Þingeyingar
í sama stjórnmálaflokknum. Þá er
ærin hætta á, að fólkið verði eins
og fé í réttum, enda þora fslending-
ar naumast að láta flokksbróður
sinn vita, að þeir hugsi um stjórn-
mál öðru vísi en hann. Kímnigáfa
Þingeyinga er eins og gömlu
fræðsluritin um þjóðfélagsm’ál í
bókasafninu á Húsavík, þar sem al t
er gamalt og rykfallið. Fyndui
þeirra gat raunar ekki orðið lang-
lif. Hún var aldrei annað en ör-
fáar vísur eftir Jón á Arnarvatni
og broddurinn í ádeilu Guðmundar
á Sandi og Þorgils gjallanda. Hér
verður þó að geta þeirrar
frábæru undantekningar, sem er
Egill Jónasson og skáldskapur hans.
Sá maður gæti verið Sunnlendingur.
Austfirðingar og Vestfirðingar
hafa lengi sagt og heyrt sögur af
minnisstæðum atburðum og sér-
kennilegu fólki. Þar er sú orðlist,
sem átti heima í baðstofunum og
verbúðunum forðum daga, og víst
á hún rétt á sér í nútímaþjóðfélagi
okkar íslendinga. Einkennilegt er,
hvað Austfirðingar og Vestfirðing-
ar hafa átt snjöll sagnaskáld á gamla
og góða vísu. Fólk þessara lands-
hluta hefur gert ævipistla sína og
hrakningaþætti að hetjusögum. Og
þar er sitthvað um skrýtna glettni,
þó að hún flokkist ekki til þeirrar
fyndni, sem ég sakna í lunderni og
framkomu fslendinga.
REYKJAVÍK OG FRAMTl'ÐIN.
En hvað.um höfuðstað landsins?
Því er fljótsvarað: Þar hefur
enginn fyndinn maður fæðzt enn,
svo að ég viti, nema séra Bjarni.
Reykvíkingar kunna sízt ís-
lendinga að gera að gamni sínu.
Þeir eru svo duglegir að græða eða
tapa, byggja hús og önnur mann-
virki, reka viðskipti, aka bílum og
vinna fyrir daglegu brauði, að þeim
er allt alvara, líka dægrastyttingin
og tilbreytingin. Þeir fáu háðfuglar,
sem til eru í Reykjavík, hafa all-
ir flogið hingað utan af landi.
Er þá ekki framtíð þjóðarinnar i
voða? Öðru nær! Fyndnin er ekki
eina manndyggðin, þó að hún sé
mikils virði þeirn, sem hafa smekk
og tilfinningu fyrir lienni. Ég get
ekki hugsað mér betra fólk en guð-
hræddan Norðmann, hógværan Svía
eða heiðarlegan íslending. Matur
getur verið ætur, þó að eitthvert
krydd vanti, og lífið er vissulega
yndislegt í alvörunni, þó að nokkurs
sé um vert, að maður líti öðru hvoru
upp úr önn og áhyggju — til þess
að brosa.
HELGI SÆMUNDSSON.
VIKAN 19