Vikan - 24.01.1963, Side 16

Ógæfa sú, sem kom eins og
reiðarslag yfir hinn brosmilda,
hawaiiska nautahirði, Koolau,
haustið 1889, var ein af beim
mörgu óheillafylgjum, sem hvítu
mennirnir fluttu til eyjanna í fari
sínu. Koolau var þá 27 ára að aldri,
hestamaður ágætur, þaulvanur
ferðalögum um frumskógana og
frábær skytta. Á daginn gætti
hann nautahjarðar fyrir hvítan
bónda, Alhoale, inni á eynni. Á
kvöldin reið hann heim til sín í
þorpið í pálmaviðarlundinum niðri
á ströndinni, þar sem hann bjó að
hætti feðra sinna í hinni undur-
fögru ey, Kauai. Fyrst þegar hann
fann bólgueitlana í andliti sínu,
sagði hann engum frá því, ekki
einu sinni konu sinni. En eitlarnir
breiddust smámsaman út og stækk-
uðu og áður en þrjú ár voru liðin,
varð ekki komizt hjá að veita þeim
athygli. Koolau duldist ekki leng-
ur, að hann hafði tekið holdsveiki.
Þar með var hann dæmdur til
að deyja seinvirkum, kvalafullum
dauða. Og þó varð þessi ógæfa til
þess að nafn hans, hins óþekkta
nautahirðis úr strákofaþorpinu,
varð óafmáanlega letrað í annála
eyjanna. Fyrir þennan sjúkdóm
sinn háði hann einn síns liðs styrj-
öld gegn yfirvöldum lýðveldisins
á Hawaii - og hafði betur, þótt
herlið væri sent gegn honum, konu
hans og tíu ára gömlum syni. Áður
en þeirri sögu lauk, hafði Koolau
verið griðalaus útlagi svo árum
skipti og þúsund dollarar lagðir
til höfuðs honum fyrir mannvíg.
En venjulegur glæpamaður varð
hann ekki talinn, því að jafnvel
þeir, sem harðast ásóttu hann, við-
urkenndu, að rétt hefði verið að
láta hann í friði. Dagblöð héldu
uppi vörnum fyrir hann. Samtíð
sinni á eyjunum varð hann ímynd
hinnar þrjózku einstaklings-
hyggju; garpurinn, sem einn sam-
landa sinna þorði að storka veldi
hvíta mannsins, án þess að verða
að lúta í lægra haldi. Loks reit hinn
mikilhæfi rithöfundur, Jack Lon-
don, sögu Koolaus holdsveika, sem
þýdd hefur verið á tungumál menn-
ingarþjóða um víða veröld.
Þó hafði Koolau það sízt af öllu
í huga, að verða nafnkunnur mað-
ur, þegar stjórnin á Hawaii hóf |
eina af sínum reglubundnu smöl-
unum á holdsveikisjúklingum í :
eyjunum, veturinn 1892, en þeir
voru flestir úr hópi innfæddra, sem *.
voru næmari fyrir veikinni en \
hvítu mennirnir. Koolau vissi að ;
hann átti einungis um tvennt að !
velja. Hann gat reynt að brjótast J
yfir fjöllin og leynast í afskekkt- j
um dal. Eða hann hlýddi kalli
stjórnarinnar og yrði fluttur til
holdsveikranýlendunnar, þar sem j
sjúklihgunum var haldið í ævi-
langri einangrun og útlegð á
hrjóstrugum eyðiskaga á eynni
Molokai, og vissu allir á Hawaii,
að þaðan kom enginn aftur. Var ,
sagt að sjúklingarnir væru látnir !
deyja þar drottni sínum, um- j
hyggjulaust og án læknishjálpar
og húsaskjóls; yrðu jafnvel að
svelta heilu hungri.
Á meðan Koolau var að velta
fyrir sér þessu mikla vandamáli,
16 VIKAN