Vikan - 29.11.1963, Blaðsíða 10

ÁRNI BÖÐVARSSON.
ARNI OG
ORÐABÓKIN
TEXTI:
SIGURÐUR HREIÐAR
Eftir marga þýðufundi eignaðist bjáan spaugbarn með
fausanum.
— Er eitthvað í þessu, sem þið ekki skiljið?
Ef svo er, skulið þið fletta upp íslenzkri orðabók, sem
út var gefin í haust hjá Menningarsjóði. Þar fáið þið
skýringar á þeim orðum, sem hér virðast torskilin, og
ef þið hafið nenningu til þess að lesa hana orði til orðs,
spjaldanna á milli, rekizt þið áreiðanlega á mörg orð,
sem þið hafið aldrei heyrt eða séð, og sum þeirra mjög
skemmtileg og æskileg í orðaforða.
Ég vissi t.d. ekki fyrir, að stelpuangi væri stelpíni, að
spúsa væri gott og gilt íslenzkt orð, sem þýðir heit-
kona eða eiginkona, að vanþrif í skepnum væri kokung-
ur, og þannig mætti lengi telja.
En enginn skyldi halda, að í þessari bók væru tóm
kringilyrði eðaMátíð orð. Það er öðru nær. Enda eru
næstum 70 þúsund uppflettiorð í bókinni, svo það mætti
æra óstöðugan, ef hún væri öll full af slíku. En það er
einmitt það, sem gefur henni gildi; í henni eru öll eða
nær öll þau orð, sem ætla má, að hægt sé að rekast á í
prentmáli eða talmáli íslenzku, þau sem ekki skoðast
slettur og slang — og jafnvel sum af þeim.
Svona bók er nauðsynlegur hlutar að eiga. Ég hef
oft óskað mér þess að eiga slíka, þegar ég hef verið að
stæla við prófarkalesara og setjara, og eflaust hafa þeir
líka óskað sér hennar í sömu tilvikum. Það er ekki
aðeins, að bókin skeri úr um, hvernig beri að rita ein-
stök orð, heldur hver hin rétta merking þeirra sé.
Og það skiptir mestu máli, að leggja rétta merkingu
í orðin.
Fáeinum dögum áður en bókin kom út, sótti ég rit-
stjóra hennar, Arna Böðvarsson, heim í íbúð hans á
Nýja Garði.
Hve iangt er síðan, að byrjað \-ar á þessari orðabók,
Árni?
•— Ég bvrjaði í hálfri vinnu haustið 1957.
— Ot á hverju var bvrjað?
— Það var byriað á að eyðileggja tvö eintök af orða-
bók Blöndals, strika í þau orð, sem þaðan eru tekin
og vélrita eftir beim. Þar með var kominn stofninn að
bókinni. Svo hlóðst á hann. Meðal annars var gerð sér-
stök yfirferð yfir aðrar orðabækur eða orðaskýringar,
sem til eru yfir íslenzku.
Og þetta dróst. Upphaflega var gert ráð fyrir, að bók-
in kæmi út haustið 1961, og það var byrjað að setja
haustið 1959, en þá kom í liós, að þeð vantaði á undir-
búnineinn, svo setningin dróst á langinn.
— Hverir unnu að orðasöfnunum og orðaskýringum,
auk bín?
■— Það voru einkum þeir Bjarni Benediktsson frá Hof-
teigi og Helgi Guðmundsson, sem hefur stundað mál-
fræðinám í Osló. Þar að auki lögðu fjölmargir lið á einn
og annan hátt, og er sumt það fólk nefnt í formála bók-
arinnar.
-— Og hvers eðlis eru uppflettiorðin í þessari bók?
— Þarna eru öll ósamsett íslenzk stofnorð, nema þau
sem eru beint, skiljanleg út frá öðrum orðum. Það er
að segja, öll þau orð. sem við vitum um. Þ^r með er
ekki endilega sagt. að ekki séu fleiri orð til. Ef ákvQðið
orð er ekki til í orðabók vfir almennt mál. er bví oft
haldið fram. að orðið sé ekki til í málmu. En bað pet,-
nr ekki staðizt. Við vitum það, að þótt hér sé mikið
skrifað. er til aragrúi talmálsorða, sem aldrei hafa ver-
ið notuð í ritm,áli.
— Hefur málfari fslendinga hrakað eða hefur það
bantað nú á síðari árum?
— Ég myndi segja, að það hefði batnað. þepar á
heildina er litið. Það eru margfalt meiri möguleikar á
að tjá sig nú en t.d. fyrir 60 árum. Það voru gerðar aðrar
kröfur til ritmálsins um aldamótin; nú er miklu fleira
viðurkennt sem nothæft ritmál en var t.d. fvrir 20—30
árum. Og við því er ekkert að segja, ef málið er þá
betra tjáningarfæki fyrir manninn.
— Og hvað tekur svo við hjá þér, Árni, þegar orða-
bókin kemur nú út?
- Ég held, að það sé ekkert leyndarmál, að ráð-
gert er að gefa út á vegum Menningarsj,óðs alfrae^jþpk,
litla og handhæga, í einu eða tveinv.w bindum, miðaða
..................................Framhald á bls. 54
JQ — VIKAN 48. tbl.