Vikan - 04.06.1964, Síða 12

Heiftin er eins og
kastvopn, sem
vitjar aftur þess
er kastaði cg
hæfir hann,
Ottinn er orkusóun
rétt, að ég hætti sjáifur við ferðina. Og báturinn
fórst þessa nótt. Annað get ég lika sagt þér dá-
lítið athyglisvert í sambandi við þennan sama at-
burð. Þegar sú frétt barst vestur daginn eftir, að
v.b. „Hilmir" væri talinn af; það hafði þegar
fundizt rekald úr honum, og Þórður Halldórsson
var talinn meðal farþega, fullyrtu þær báðar, Helga
systir og móðir mín, þrátt fyrir simskeytið frá mér,
að ég hefði ekki farið með bátunm. Þar var þeirra
hugboð að starfi — og brást þeim ekki fremur
en mitt hugboð mér".
„Var móðir þín kannski gædd svipuðum næm-
leika, eða hafði þroskað hann með sér?"
„Eg vissi dæmi þess, að hún sá feigð á mönn-
um. Það var þegar Vigfús heitinn á Kálfavöllum
kom síðast til okkar heim. Hún hafði orð á því,
þegar hann var farinn, að fegin væri hún því
að hafa getað tekið vel á móti honum, því að
hann væri feigur. Hann lézt það sama kvöld,
féll dauður af hestinum uppi á Fróðárheiði. Hitt
dæmið er mér líka minnistætt, en þá var ég lítill
strákur heima í Bjarnarhólskoti. Það var maður
nokkur, sem kom, og ég man það vel, að mamma
bar honum skyr og rjóma og heitt brauð, sem
hún tók út úr ofninum. Þegar hann var farinn,
lét hún svo ummælt, að fátt hefði glatt sig eins
og að geta veitt honum þessar góðgerðir, því að
hann væri bráðfeigur. Hún reyndist einnig sann-
spá þar".
„Alíturðu þá, að þessi eðlisávisun eða hugboð,
eða hvað sem það má kalla, sé eingöngu bundið
vökunni eða vökuvitund mannsins? Hvað segirðu
um draumana — telurðu að eðlisávísunin geti líka
sagt til sín þar?"
„Ég kynntist mörgum Vestfirðingum, þegar ég
var á togurum. Þetta voru aðallega fullorðnir menn.
Og ég get sagt þér það, að maður gat vitað fyrir
bæði aflabrögð og veður eftir draumum þeirra. Þá
dreymdi vissa hluti fyrir afla eða aflaleysi og
vissa hluti fyrir veðri, og það skyldi ekki bregðast
að þar fór eftir. Jafnvel snögg áhlaupaveður komu
þeim ekki að óvörum. Þeir sögðu mér oft drauma
sína, og þeir voru sannarlega ekki vandráðnir. En
þegar fólk tekur að virða drauma sína að vettugi,
verður ekkert mark að þeim. Þá fer um það eins
og hverja þá gjöf, sem að manninum er rétt, en
hann vill ekki taka við og ekki nýta".
„Þú telur þá, að þessi eðlisávisun eða hugboð,
hvort heldur er í vöku eða svefni, sé fyrir utanað-
komandi áhrif, sem maðurinn geti gerzt næmari
og móttækilegri fyrir með markvissri þjálfun — en
ekki hitt, að maðurinn búi sjálfur yfir hæfni til að
sjá og skynja umrædda hluti af eigin ramleik, og
geti þroskað og þjálfað þá skyggni?"
„Þar eru utanaðkomandi áhrif að verki, það er
ég ekki í minnsta vafa um. Prestur einn, þá fyrir
nokkru látinn, vitjaði formanns nokkurs í draumi
eða á milli svefns og vöku, skrýddur hökli og öll-
um skrúða, og mælti: „Ef þú rærð i fyrramálið,
hnýti ég þara um hálsinn á þér!" Daginn eftir gerði
mannskaðaveður og fórust margir bátar vestra —
það er langt siðan — en formanni þessum og skips-
höfn hans varð til lífs, að hann virti viðvörun prests-
ins látna, sem birtist honum í fullum skrúða, henni
til áherzlu. Meðan pabbi var skyggn, sá hann oft
dauða menn koma að rúmi sínu; einnig sá hann
látna menn, sem höfðu í frammi þann strákskap,
að láta illa sækja að fólki. Og nú ætla ég að
segja þér eitt, en tek það fram, að ég geri ekki
neinar kröfur til að þú trúir mér — þar er enn um
að ræða ga'dramannasálfræði undan Jökli — það
tekur dána menn langan tíma að átta sig á því,
að þeir séu dauðir. Langan tíma og mikinn þroska.
Þangað til er ástand þeirra svipað og manns í
draumi; hann endasendist um tíma og rúm og er
eins vakandi að eigin dómi og hann getur frekast
orðið, en hefur ekki hugmynd um að hann sofi
og dreymi. Það er á meðan látnir menn eru í þvi
ástandi, sem þeir gera tiðast vart við sig hjá
þeim lifandi, og þá er það undir móttökunæmleika
hinna lifandi komið, hvort þeir verða þeirra varir.
Ég þekki fólk, sem séð hefur drukknaðar skipshafn-
ir. En yfirleitt segir það ekki frá því; veit sem er,
að það kann að verða rengt og auk þess breytir
það engu, þó að þetta hafi borið fyrir það. Ég
get þó sagt þér eitt vottfest dæmi, þó að ég telji
mér ekki leyfilegt að nefna nein nöfn. Það drukkn-
aði maður fyrir vestan, líksins var leitað, en fannst
ekki. Svo var það einn morguninn, að kona nokkur
segir, að nú finnist líkið í dag. Það tók víst eng-
inn mark á því, en svo fór að þann dag fannst
það á floti og náðist. Sagði konan þá frá því,
að maðurinn drukknaði hefði ekki vikið frá rúmi
hennar um nóttina og þaralykt meira að segja
lagt sér fyrir vit. Þessi kona er enn á lifi, háöldruð,
og nokkuð skyggn. Það er lika víst, að látnir menn
geta orðið lifandi að liði, fram yfir það að vara
þá við hættum. Það var einu sinni, að faðir minn
sá barn detta, og mundi það hafa orðið svo mikið
fall, að það hefði að minnsta kosti stórslasast. En
áður en það kom niður, hafði maður, sem ekki
var lengur í tölu lifenda, snarast að og tekið af
þvi fallið, svo að það kom hægt niður og meidd-
ist ekkert. Sigurður heitinn i Skógarnesi, faðir frú
Elísabetar, konu séra Arna Þórarinssonar, hrapaði
fyrir kletta á Stapa þegar hann var ungur dreng-
ur. Sáu það menn, sem voru við bát ekki langt
frá; þeir bregða strax við og gera ráð fyrir að
finna lik hans lemstrað í urðinni fyrir neðan, en
hann kemur í sömu svifum labbandi upp bakkann,
ómeiddur, og skildi það enginn maður. Þessa sögu
sagði hann mér sjálfur".
„En veiztu þá dæmi um hið gagnstæða — að
látnir menn freistuðu að gera lifendum illt; vinna
þeim mein, eða kannski koma fram við þá hefnd-
um?"
Þórður Halldórsson þegir andartak. „Jú, víst veit
ég þess dæmi. En þar er um að ræða viðkvæmt
mál, því að það snertir bæði minningu hinna látnu
og oft einkamál fólks, sem enn er á lífi, eða þá
afkomendur þess. Jú, víst veit ég þess dæmi, eink-
um um nýlátna menn, sem skilið höfðu við lífið
með haturshug. En sjáðu nú til — í gamla daga
var þetta allt öðruvísi; þá var svo margt af fólki
kúgað og kvalið í lifinu og hataðist því við allt
og alla og átti þá ósk heitasta, að geta hefnt sin
dautt á þeim þrælmennum, sem það hafði ekki megn-
að að reisa rönd við lifandi. Þarna urðu því gagn-
virk áhrif að verki fyrir þau tengsl, sem skapast
geta með dauðum og lifandi. Þó að maður látist
með heipt í huga og vilji koma fram hefndum dauð-
ur, hefur hann ekki neinn styrk til þess nema
kannski rétt eftir andlátið, svo fremi, sem hann
getur ekki nærst, ef svo mætti að orði komast, á
hatri og heipt þeirra lifandi. Það skorti ekki í gamla
daga, eins og ég gat um áðan, og kannski báru
þeir lifandi meira að segja hatur í huga gagnvart
einmitt sömu aðilum og sá dauði. Þarna er fengin
skýringin á afturgöngunum og draugunum, sem
áður gerðu bæði einstökum mönnum og fólki al-
mennt margan gráan grikk, og eins hinu, að nú
eru slík fyrirbæri úr sögunni. Þó að almenn vel-
megun, jafnrétti og frelsi geti að vísu aldrei kom-
ið í veg fyrir að einstaklingar gerist hatursmenn
Framhald á bls. 41.