Vikan - 04.06.1964, Page 18

Eitt e.r þaS, eða raunar tvennt, í sam-
bandi við geimfara vorra tíma, sem nærri
öllum sézt yfir: Þeir liafa elzt örlítið minna
en ella, og úrin þeirra seinkuSu sér ofur-
lítið. Hvorugt verður þó mælt á venjuleg
mælitæki, né varð neinn þeirra þess var.
Hvað mátti slíku valda? Hinn ógurlegi
hraði á farartækjum þeirra. Afstæðiskenn-
ing Einsteins er lykillinn aS þeim útreikn-
ingum, sem vísindamenn hafa gert á þessu,
og þeim hefði einnig veitzt auðvelt að mæla
mismuninn á atómúr. Vera má að þetta
sýnist ekki annað en hótfýndin smámuna-
semi handa stærðfræðingum og heimspek-
ingum að dútla við, en þessir 28,000 km,
sem nú eru farnir á klst., eru lítið hjá því
sem i vændum kann að vera. ÞaS mun seinna
verða kallað að sníglast um geiminn, að
fara ekki hraðar en sem svo. Því þegar
farið verSur að fara til annarra hnatta með
þeim hraða farartækjanna, sem engum
manni er fært að gera sér i hugarlund',
hraða sem nálgast ljóshraðann, þá styttist
tíminn innanborðs svo um munar.
Ef afstæðiskenning Einsteins stenzt dóm
reynslunnar, -—■ og flestir vísindamenn
halda, að á því sé enginn vafi, ■— þá er
heimur vor ekki allur þar sem hann er
séður. Eitt af hinu allra furðulegasta af
þessum nýsannindum, sem enn hefur ekki
tekizt að hagga, er það, að úr hægi á sér
við sérstök skilyrði, svo sem að flytjast til
með ofsalegum hraða um rúmið, eða koma
inn í afarsterkt aðdráttaraflssvið. Ef nokk-
urt úr væri til á sólinni, mundi þaS ganga
hægar en úrin hérna á jörðinni.
Eins mundi fara um úr, sem haft væri
i geimskipi á fullri ferð, það! mundi hægja
á sér. Geimfaranum mundi fara á sama hátt.
Hann mundi með engu móti geta fundið
að úrið hans gengi ekki rétt, því öll lífs-
störfin í likama hans mundu hægja á sér
að sama skapi. Þegar hann kæmi aftur heim
úr geimferð, mundi hann sjá, aS tvíbura-
bróðir hans hefði elzt meira en hann sjálf-
ur. Færi hann nógu langt og með nógu
miklum hraða, mundi hann e. t. v. hitta
fyrir barnabörn tvíburabróðurs sins full-
vaxin, og jafnvel eldri honum. Þetta mætti
kalla að ferðast um tímann eins og sögu-
hetja H.G. Wells í „Tímavéiinni“ gerði.
En til þess að þetta væri meira en nafn-
ið tómt, yrði geimfarið aS fara meS hinum
mesta hraða. Samkvæmt kenningum Ein-
steins er ekkert það til, sem komist geti
fram úr ijósinu, en hraði þess er ætíð nokk-
urnveginn samur og jafn. Það er ekki fyrr
en hraði fer að komast upp í milljónir kiló-
metra á klukkustund að, flest, sem okkur
er kunnugt úr daglegu lífi, virðist fara úr
skorðum.
í geimskipi, sem færi með slíkum hraða,
mundi lengd sérhvers hlutar — einnig skips-
ins — styttast í þá átt sem farið er, úr
mundu seinka sér, og massi sérhvers hlut-
ar vaxa. Ferðamennirnir mundu einskis
verða varir, því hin sama breyting mundi
verða á þeim sjálfum. Ekkert mundi fara
úr skorðum að þeirra áliti. Einungis þeir,
sem heima sætu, gætu orðið breyt-
inganna varir.
ÞaS er fjarri þvi að þetta sé hug-
arburður einungis. ESIisfræSingarnir
verða þessa varir daglega við tilraun-
ir sínar, aS massi hluta breytist á
þennan afstæða hátt. í „skilvindum“
sínum koma þeir efnisögnum upp i
99% af Ijóshraðanum, Við það verða
rafeindir mörg þúsund sinnum þyngri
en þær eiga að sér. Ef þeir, sem gerðu
tæki þetta, hefðu ekki tekiS tillit til
svona mikillar þyngdaraukningar,
mundi tilraunin fara út um þúfur.
Kenningar Einsteins hafa staðizt
mörg önnur próf.
f nánd við Sírius, hina björtustu
stjörnu á himni, er önnur stjarna ó-
sýnileg beru auga. ÞaS er sú tegund
stjörnu, sem kallast livítur dvergur.
Þó stjarna þessi sé aðéins þrefalt
stærri en jörðin, er hún svo óskiljan-
lega þétt i sér, að hverjir 1G rúm-
sentimetrar vega tonn. Þarna er
aðdráttaraflsvæði sem segir sex, —
og samkvæmt kenningum Einsteins
ætti þetta að lækka bylgjutíðni
ljósgeislanna, sem stjarnan sendir
frá sér. Nákvæmar rannsólcnir hafa
leitt í ljós, að svo er, og einmitt
jafnt því, sem Einstein sagSi fyrir.
Vísindamenn álíta, að ef maður
gæti haldizt við lifandi í aðdráttar-
aflsvæði þessa hnattar og annarra
álika, mundi hjartaslögum hans
fækka að sama skapi.
Fyrir tveim árum var það ung-
ur ÞjóSverji sem hlaut nóbelsverð-
laun i eðlisfræði. Hann heitir Rud-
olf Mössbauer, og hefur fundið
framúrskarandi aðferð til að prófa
afstæðiskenninguna. Hún er svo
nákvæm, að unnt er að finna hvort
úr seinkar sér um sekúndu á millj-
Jg — VIKAN 23. tbl.