Vikan - 30.04.1964, Blaðsíða 41

leið með flokki Platós, og litu
hann öfundarauga.
Saga er t.d. til um að heim-
spekingurinn Diógenes, frægasti
tómhyggjumaður Aþenu hafi eitt
sinn komið óboðinn til veizlu í
húsi Platós, troðið á dýrum gólf-
teppum og hrópað: „Þannig treð
ég á hroka Platós“. Plató svaraði
með hægð: „Með enn meiri
hroka, Diógenes“.
En þrátt fyrir þennan mótbyr
kemst nær allt menningarlíf
Grikkja á 4 öld undir áhrif Aka-
demíunnar og frá henni liggja
þræðir til heimspekiskólans í
Alexandríu, sem varð arftaki
hennar og vagga Nýplatóismans.
í skuggasælum lundum olíu-
trjánna glímdu hinir grísku hugs-
uðir við lífsgátuna og á stjörnu-
björtum nóttum sátu þeir hljóðir
við líkneski Apollos og Erosar
og hlýddu á söng lífsins um hina
eilífu fegurð og samræmi sem
ríkti ofar heimi hverfulleikans
og jörðin og líf mannsins gat
eignazt hlutdeild í. Plató lifði
hér og starfaði til dauðadags og
eftir hans dag hélt Akademían
áfram leit sinni í 9 aldir, allt til
ársins 529 e.K. er hún var lögð
niður að boði Justinianusar keis-
ara.
Plató var alla ævi trúr þeirri
köllun sinni að mennta þjóðhöfð-
ingja og gera stjórnmálamenn að
heimspekingum. Þegar Dionysius
I. lézt 367 f.K. vaknaði ný von í
brjósti Platós og hins nýja heim-
spekilega bræðralags um að nú
gæfist tækifæri að gera hug-
myndir Akademíunnar um
hvernig stjórna ætti ríki, að
veruleika. Vinir Platós á Sikil-
ey, Dion mágur hins látna ein-
valds og hershöfðinginn og heim-
sepekingurinn Arkytas frá Tar-
entum aðalforingi Pýþagoringa í
vestri, gerðu honum boð um að
koma til Sikileyjar og freista
þess að vinna Dionysius II., hinn
nýja einvald á band heimspek-
inganna. Þótt Plató hefði illa
reynslu af stjórnendum Sýraj
kúsa og væri tregur til farar-
innar lét hann samt tilleiðast og
lagði upp í aðra ferð sína til Sikil-
eyjar. Hinum fræga heimspek-
ingi var tekið með mikilli við-
höfn og veizlum stórum. Plató
hafði þegar unnið sér það álit að
vera mesti heimspekingur aldar-
innar og hinum nýja stjórnanda
þótti hinn mesti vegsauki að þess-
ari heimsókn. Dyonisius II. var
nú 28 ára gamall og allar lífs-
venjur og skoðanir fastmótaðar.
Hann lifði svallsömu líferni og
samdi sig að háttum harðstjóra
og barði alla mótspyrnu og gagn-
rýni niður af miskunnarlausri
grimmd. Hann lét síðar skrifa
bók þar sem hann gortaði af
heimsókn hins fræga heimspek-
ings og af því að Plató hafi trúað
sér fyrir sínum leyndustu hug-
renningum. Plató var honum að-
eins samskonar skrautfjöður og
æðri menning hefur lengst af ver-
ið valdamönnum. Hann var
skreyting á öndvegi hins verald-
lega og andlega fátæka valds,
annað gildi hafði Plató ekki í
auugm hins unga Dionýsíusar.
Plató hugðist hins vegar byrja
verk sitt frá grunni og tók að
kenna þjóðhöfðingjanum hin
lægstu af fræðum Akademíunn-
ar, flatarmálsfræðina. Sú tilraun
var fyrirfram dæmd til að mis-
heppnast og eins fór um heim-
spekina og allar tilraunir til að
fá Dyonisíus II. til að taka upp
nýja stjórnarhætti. Plató var
einnig rægður af innlendum
höfðingjum sem litu afskiptasemi
þessa útlendings illu auga og
kölluðu tilraun hans landráð.
Liðveizla Dions kom að litlu
haldi. Hinn ungi konungur fyrir-
leit Dion fyrir þann meinlætis-
lifnað sem hinar nýju hugsjónir
hans höfðu í för með sér. Plató
varð brátt hataður eins og allir
sem gera of háar kröfur til vits-
muna og siðferðis og áður en ár
var liðið voru bæði hann og Dion
reknir úr landi.
Dion settist nú að í Akademíu
Platós og gerðist meðlimur hins
heimspekilega bræðralags. Hann
eignaðist þar marga vini og hélt
enn sambandi sínu við Pýþagor-
inga og gamla stuðningsmenn í
heimalandi sínu.
Ekkert er jafn áleitið og ótt-
inn við hið óþekkta. Vafalaust
hefur Díonýsíus óttast Díon og
vini hans í Grikklandi og á Sikil-
ey. Og jafnframt óttast hin nýju
óþekktu vopn andans, sem voru
í smíðum í Akademíu Platós.
Loks stóðst Díonýsíus ekki mátið
og gerði út sendimenn á fund
Platós til að biðja hann að koma
aftur á sinn fund til Sikileyjar.
Fyrir þessari bón lét hann bera
fram þá einu ástæðu, sem hann
vissi að gat fengið hinn aldna
heimspeking til að leggja upp í
þriðju för hans til Sikileyjar:
Díonýsíus lézt vilja sættast við
Díon og bað Plató að vera milli-
göngumann um sættina. Og þessi
för var farin árið 361 og sú ferð
kostaði Plató næstum lífið.
Díonýsíus innti vandlega allra
frétta frá Akademíunni og var
nú búinn að fá mikinn áhuga
fyrir „geómetriu“ og heimspeki.
En er Plató tók að ræða um
sættargerðina brást Díonýsíus
hinn reiðasti við. Var nú sýnt að
vonir Platós um hið nýja ríki
á Sikiley höfðu enn brugðizt.
Gerð var tilraun til að myrða
Plató en hún mistókst. Virtist
einvaldurinn þá helzt hafa haft
í huga að geyma Plató í hinum
illræmdu fangelsum sínum, en
Arkytas foringi Pýþagoringa
skarst enn í leikinn og bjargaði
heimspekingnum úr landi.
Eftir heimkomuna til Aþenu
360 gerðist fullur fjanidskapur
milli Díoire og Díonýsíusar. Díon
tók að undirbúa byltingu og naut
til þess styrks frá mörgum úr
bræðralagi heimspekinga. Að
Rúskmnskápur
Rúskinnsjakkar
Nappaskinnjakkar
Nappaskinnkápur
VIKAN 18. tbl. —