Vikan - 13.08.1964, Blaðsíða 19

tár, og nú var eldri systir Gretu líka farin að
venja komur sínar í kvikmyndaveriS. Henni hafði
verið lofað hlutverki, stóru hlutverki í kvikmynd,
en var hægt að reiða sig á það? Þar að auki
var mamma Gustafsson þeirra skoðunar, að Greta
hefði það nógu gott á Dramaten. Það var þó
áþreifanlegt að vera á Dramaten, og kennarar
Gretu og skólafélagar trúðu á hana sem leikara
á leikhússviði. En þetta með Stiller... Hver var
hann eiginlega þessi stórbrotni kvikmyndaleik-
stjóri, sem svo mikið var talað um? Þessi mið-
aldra maður, sem ók um með Gretu í gulum sport-
bíl og lifði eins og rússneskur stórfursti, eða svo
var sagt. Hann væri varla góður félagsskapur fyrir
Gretu. Mamma grét, en auðvitað fékk dóttirin
leyfi til að fara.
Flokkurinn fór frá Stokkhólmi í desember, og
auk Stillers og Garbo voru með í förinni hand-
ritahöfundurinn Ragnar Hyltén-Cavallius, einn
ljósmyndari og svo ungi svartskeggjaði leikarinn
Einar Hanson — ekki sérlega athyglisverður leik-
ari, en Stiller hafði tekið hann undir sinn vernd-
arvæng. Tæknilegu starfsmennirnir voru þýzkir
og sá hluti starfsliðsins var tekinn í förina í Berlín.
Ferðin varð ævintýraleg.
Ragnar Hyltén-Cavallius hefur sagt frá því í
endurminningum sínum, að hann og Stiller hefðu
gert kvikmyndahandritið í flýti meðan þeir hrist-
ust í Orient-hraðlestinni suður Evrópu. Öðru hverju
sáu þeir Garbo, sem lá með þreytulegum glæsi-
brag á sófa og bað þá með daufri röddu að hafa
svolítið ofan af fyrir sér. Þetta var engin tilgerð,
líklega frekar blóðleysi eða vottur af berklum, en
þegar komið var í höfuðborg Tyrklands var þreyt-
an rokin út í veður og vind og þá sýndi hún
hvíliku valdi hún bjó yfir. Þau einkennilega sterku
áhrif, sem hún hafði á fólk, komu skýrt í Ijós í
samskiptum hennar við tollþjónana og burðarkarl-
ana. Þeir störðu eins og dáleiddir á hana og þjón-
uðu henni með hraða, sem var langt frá því að
vera tamur austurlandabúum.
Stiller opnaði veskið með þýzku mörkunum. Flutt
var inn í lúxushótelið Péra Palace, og þar gat
Greta setið í glugganum og látið sig dreyma. Þar
hafði hún útsýni yfir Bosporus með blárri slikju
í kvöldhúminu. En það urðu ekki mörg tækifæri
til dagdrauma, því að ákafamaðurinn Stiller rak
þau úr einu austurlenzka hverfinu í annað, þar
sem hann virtist vera eins og heimamaður. Öðru
hverju fór hann út úr íburðarmiklum bílnum og
lét alla stanza, hann hafði fundið fallegan götu-
bút eða fagra mosku, og þá vildi hann festa það
á kvikmyndina. En oftast stanzaði hann til að
kaupa persnesk teppi og austurlenzkan fatnað.
Hann prúttaði í gríð og erg við kaupmennina og
ók síðan burt sigri hrósandi, þegar hann hafði
komizt að góðum kaupum. Garbo fékk kínverska
dagt úr purpurarauðu silki með gullísaumi. Svo
fékk hún líka forkunnarfagran persianerpels í
jólagjöf.
Stiller lék þarna óskahlutverk sitt sem rússn-
eskur stórfursti og alls staðar voru auðmjúkir
þjónar reiðubúnir til að þjóna þessum norræna
risa. í Konstantinopel voru margir fátækir, sumir
bjuggu meira að segja í gömlu skrautlegu líkkist-
unum í gamla kirkjugarðinum. Bærínn var fullur
af rússneskum aðalsmönnum, sem flúið höfðu bylt-
inguna, og margir þeirra höfðu ofan af fyrir sér
sem þjónar á veitingahúsum. Stiller gaf peninga
þar sem hann gat komið því við, sjálfur var hann
eiginlega Rússi, þótt hann væri sænskur ríkisborg-
ari. Hann hafði alizt upp í fátækt í Helsingfors,
munaðarlaus hjá rússnesku gyðingunum, ættingj-
um sínum. Nú fyrst fannst honum hann hafa feng-
ið uppreisn. Hann var auðugur.
Greta var jafnfagnandi og Stiller, og sögusagn-
irnar bárust til Stokkhólms um það, að þau hefðu
gift sig. En þannig var því ekki varið. í minning-
um vina hans má lesa, að Stiller hafi verið alltof
flókinn persónuleiki til að hægt væri að hugsa
sér samband milli hans og konu, eða milli hans
og karlmanns. Alma Söderhjelm, finnskur sögu-
prófessor og náinn vinur Stillers, skrifar: Það sem
enginn hefur enn sagt um Stiller, og kannski hef-
ur enginn þorað að segja það, er að allt hjá hon-
um, meira að segja tilfinninga- og ástalífið var
háð fegurðarleitinni, þörfinni að finna hið óþekkta,
að gera það ómögulega.
Það var þetta óþeklcta, sem hann fann hjá Garbo.
Hin leyndardómsfulla og ögrandi fegurð hennar
speglaði þá fjötra sálarinnar, sem hann hafði sjálf-
ur fundið og kvalizt af. Þess vegna gat hann
sagt: Greta er eins og vax í höndum mínum. Hún
verður sjálfsagt ágæt. Ég trúi því.
Hátindurinn í dvöl Gretu í Konstantinopel var
kvlödverður og dans í sænska sendiráðinu til heið-
urs henni og Stiller. Greta kom í kínversku dragt-
inni og brátt var kornin löng röð af sköllóttum,
tyrneskum liðsforingjum, sem allir vildu dansa
við hana. Hún leið um í örmum þeirra og hallað-
ist dálítið til annarar hliðarinnar og leit út eins
og rós, segir Ragnar Hyltén-Cavallius, sem þar
dansaði ekta sænskan hambo við Gretu. — Allt
í kringum okkur stóðu litlu liðsforingjarnir og
störðu steinhissa á þessa villtu, norrænu dansa.
En einn góðan veðurdag voru ekki meiri pen-
ingar til. Stiller sendi símskeyti til Berlínar. Ekk-
ert svar. Hann settist upp í járnbrautarlest og
fór til Berlínar, til þess að komast að raun um,
hvað komið hefði fyrir. Hinn skeggjaði Einar
Hanson leitaði huggunar hjá Gretu. —■ Hafðu eng-
ar áhyggjur, sagði hún. — Moje kemur öllu í lag.
En í þetta skipti tókst Moje það ekki. Þýzka
félagið hafði orðið gjaldþrota með miklu hneyksli.
Ríkisfé, sem renna átti til landbúnaðarfram-
kvæmda, hafði verið lánað í kvikmyndaiðnaðinn.
Það var fremur framlágur félagsskapur í Kon-
stantinopel, sem ekki átti eyri eftir. Þau urðu að
ferðast heim á ríkisins kostnað.
Hvernig var Gretu innanbrjósts? Hún, sem í
upphafi hafði orðið leikkona til að komast burt
frá fátæktinni, hún, sem hafði lifað lífi stórstjörn-
unnar, gat varla tekið þessari niðurlægingu. Hún
gat aldrei gleymt henni.
Viðbrögð Stillers voru engum lík nema sjálfum
Stiller. Hann hafði liðið skipbrot, en hann vildi
ekki koma til Stokkhólms eins og beiningamað-
ur. Hann tók á móti Gretu og öllum hópnum í
Berlín og gekk hnarreistur inn í lúxushótelið Esp-
lanade. Þar pantaði hann heila hótelíbúð.
En í Berlín þekktist ævintýramaðurinn aftur.
Stiller leitaði árangurslaust eftir verkefni, en sög-
urnar um kæurleysi hans með peninga höfðu ill
áhrif og dyr kvikmyndafélaganna voru honum
lokaðar. Greta og hinir félagarnir sátu eftir á
Esplanade, og þegar vikureikningurinn átti að
greiðast, fór Stiller til veðlánarans með allt sem
Framhald á bls. 45.
Mamma Gustafsson grét fögrum tár-
um þegar Greta vildi fara með Still-
er til þess að leika í „Odaliskan fra
Smoína“ í Konstantinopel. En þegar
Greta loks Iagði af stað, lét mamma
taka mynd af sér brosandi með dótt-
urinni. Það voru margir vantrúaðir,
þegar Greta fór með Stiller til Tyrk-
lands. — Þetta gæti aldrei heppnazt!
Þessi fallega mynd var tekin af
Gretu stuttu eftir frumsýninguna á
„Gösta Berlings saga“ í Berlín.
Gagnrýnendur voru frá sér numdir
af hrifningu og kölluðu Garbo
„drottningu Norðursins“. Allur þýzki
kvikmyndaheimurinn fagnaði henni
eins og stórstjörnu. Á þessari mynd
má greinilega sjá hið einkennilega
aðdráttarafl og sérkennilega þokka
Gretu Garbo.