Vikan - 07.01.1965, Blaðsíða 15

<i Á Samoa-eyjum voru nokkrir heilagir blettir
og þar leyfðist takmarkalaust ástafrelsi.
Aðalsmaður hlaut stöðu sinnar vegna að eiga
fleiri en eina konu. Svo var það öruggara til
viðhalds ættinni. O
O Dætur voldugra höfðingja urðu að vera jóm-
frúr þegar þær giftust. Það var gert til að
stuðla að hreinleika blóðsins.
II. hlutí
Dagur Þorleílsson
tók saman
öðrum í útbreiddan faðm brúðarinnar, sem
lagt hafði sig til á hátíðarsvæðinu með höfuðið
í fangi brúðgumans.
Annar sérkennilegur siður Markgreifaeyinga,
sem var einnig tíðkaður á Rarotonga, Mangæa
og víðar, var að ættmenni brúðarinnar lögðust
á jörðina í röð og létu brúðgumann ganga á
sér sem hverju öðru teppi. Hið sama gerðu ætt-
menn brúðgumans fyrir brúðina. Þótti brúðhjón-
unum þeim mun meiri virðing sýnd, sem „teppið"
var lengra.
Trúnaðarheit það, sem evrópsk hjónaefni
plaga að gefa hvort öðru við vígsluna, var al-
gerlega framandi fyrir Pólýnesum. Því var það,
þegar trúboði einn á Tonga hugðist kvænast
innfæddri stúlku samkvæmt kalvínsku ritúali,
sem hafði auðvitað inni að halda „hátíðlegt
loforð um trúnað við eiginmanninn alla ævina,
og að ekkert nema dauðinn gæti ieyst hana frá
því loforði." Þessir afarkostir gengu svo fram
af aumingja stúlkunni, að hún steinhætti við
giftinguna. En auðvitað sigraði ástin samt sem
áður: trúboðinn gekk af trúnni og kvæntist
stúlku sinni eftir pólýnesískri siðvenju. Lifðu þau
síðan saman vel og lengi.
Þegar tignar aðalsmeyjar, sem eins og fyrr
er sagt, urðu að vera jómfrúr framundir brúð-
kaupið, gengu í það heilaga, urðu þær oft að
ganga undir ýmsar prófraunir. Á Havaí hafði
æðsti höfðinginn eða konungurinn einkarétt á
að afmeyja þær (sbr. íslenzk munnmæli um
Tobíasarnætur), og á Samoa var það gert við
hátíðlega og opinbera athöfn.
Þótt Pólýnesar legðu að vísu áherzlu á, að
hjón væru hvort öðru trú, voru þeir þó hvergi
nærri jafn einstrengingslegir í þeim efnum og
Vesturlandamenn. Þannig var hverjum kvænt-
um manni frjálst að sofa hjá mágkonum sín-
um, svo og konum fóstbræðra sinna og mág-
konum. Þetta hafði í för með sér tölu-
verða fjölbreytni, því pólýnesískar fjölskyldur
voru oft fjölmennar og víkingar Suðurhafa tíðk-
uðu mjög að ganga í fóstbræðralag, ekki síður
en andfætlingar þeirra á Norðurlöndum fyrr á
tíð. Giftar konur nutu hliðstæðs frelsis. Þegar
Pólýnesi fór í ferðalag, sem oft bar við, lánaði
hann gjarnan einhverjum fóstbræðra sinna frúna
á meðan, og naut sjálfur hliðstæðrar gestrisni
af hálfu þeirra, sem hann gisti. Þess vegna
fór heldur illa fyrir enskum kaupmanni sem
gisti eitt sinn hjá kóngi einum á Markgreifa-
eyjum. Þegar hann var í þann veginn að festa
blundinn, varð hann þess var að einhver skreið
upp f til hans. Hann hrökk upp með andfæl-
um og hrinti manneskjunni framúr, en brá
heldur illa í brún er hann sá að þarna var
komin engin önnur en hennar hátign drottn-
ingin!
Þetta frjálslyndi Pólýnesa átti sjálfsagt sinn
þátt f því, að hjónabönd þeirra voru fremur
endingargóð. Ef hjón vildu hins vegar skilja,
þótti það ekkert tiltökumál. Þau skiptu þá með
sér börnunum og fóru hvort heim til sinna for-
eldra. Venjulega fundu þau sér fIjótlega ann-
an maka, og sama var að segja um ekkjur
og ekkla. Ef kona varð ekkja, þótti sjálfsagt
að yngri bróðir eiginmannsins sálaða kvænt-
ist henni. Voru þetta hliðstæð lög og giltu hjá
ísraelsmönnum til forna.
FJÖLKVÆNI - FJÖLVERI.
„Stúlkurnar sögðu okkur að allir egúarnir
(höfðingjarnir) á Tongatabú ættu margar
konur, og spurðu hve margar frönsku egú-
arnir almennt ættu. Þegar þær heyrðu að
þeir ættu aðeins eina hver, ráku þær upp
skellihlátur."
J. J. Labillardiére: Relation du
voyage.
Líkt og fjölmargir aðrir þjóðflokkar, voru Pólý-
nesar síður en svo frábitnir fjölkvæni, enda þótt
það hjá þeim — sem víðar — væri aðeins
tíðkað hjá yfirstéttunum. Þetta tilkom yfirleitt
ekki af kvensemi höfðingjanna, heldur af félags-
legri nauðsyn. Ef fyrsta kona reyndist óbyrja,
var óhjákvæmilegt að fá sér aðra til viðhalds
ættinni. Einn aðalsmaður varð líka að lifa hærra
en múgmaður, stöðu sinnar vegna, og átti auk
þess að jafnaði 'við meiri gestanauð að búa.
Og í Pólýnesíu voru heimilin ekki einungis stað-
ur, þar sem menn borðuðu og sváfu, heldur
skemmtu þeir sér þar einnig, og allur fatnað-
ur var gerður þar, svo og búshlutir. Og þv(
fleiri sem eiginkonurnar voru, þeim mun meiri
vinnukrafti hafði heimilið á að skipa. Einnig bar
það oft við, að einhverjum smákonungum þótti
af pólitískum ástæðum heppilegt að gerast
tengdasonur nábúakóngsins, og var þá ekki að
súta það þótt hann ætti konu fyrir.
Því fór fjarri, að konan væri lægra sett í
fjölkvænishjónaböndum en öðrum, enda eru
þess fá eða engin dæmi, að pólýnesfskar kon-
ur hafi haft neitt við þau að athuga. Þá virð-
ist samkomulag kvenna, sem áttu sameiginlegan
eiginmann, yfirleitt hafa verið gott. Olli þar
mestu um, að Pólýnesar höfðu allnákvæmar
reglur um stöðu kvennanna í slíkum hjóna-
böndum, skiptu með þeim verkum, létu hverja
hafa eigið svefnhús og uppálögðu eiginmann-
inum að sinna þeim öllum jafnt. Er þetta gott
dæmi um það, hve raunsæir og praktískir þess-
ir Parad(sarbúar voru.
Á Markgreifaeyjum, þar sem menn þurftu
alltaf að vera öðruvísi en allir aðrir, tíðkuðu
þeir annað hjónabandsform öllu sjaldgæfara
— fjölveri, sem einnig var að mestu bundið við
aðalinn. Var ekki óalgengt, að hefðarfrúr þar
á eyjunum ættu þetta þrjá—fjóra eiginmenn
hver. Virðist þetta upphaflega hafa komið til
af því, að konur voru lengst af færri á eyj-
unum en karlmenn, hvernig sem nú á því stóð.
í hinu pólýnesíska samfélagi höfðu karlmenn-
irnir völdin að mestu, og fjölverið breytti þar
engu um. í þesskonar hjónabandi var einn
eiginmannanna yfirmaður hinna. Þeir urðu að
vinna það sem hann bauð og máttu ekki sofa
hjá konunni nema með leyfi hans. Að vísu
gætti yfirmaðurinn að jafnaði fullrar sanngirni
hvað þetta snerti, því annars mátti búast við að
undirmennirnir segðu skilið við konuna og bættu
sér ( eiginmannahóp einhverrar annarrar.
Sumsstaðar, til dæmis á Samoa, stóð kyn-
ferðissvall í nánu sambandi við trúarlegar iðk-
anir, einkum frjósemisdýrkun, og er það vel
þekkt fyrirbrigði úr menningarsögunni. Þá fyrir-
fundust á stöku stað nokkurskonar heilagir blett-
ir, þar sem takmarkalaust ástafrelsi ríkti. Á
Nýja Sjálandi var til dæmis heit laug, sem var
fjölsóttur baðstaður fyrr á tíð. Hverjum, sem
þangað kom, var heimilt að stofna til ástamaka
við hvern sem var af baðgestum, án alls tillits
til hjúskaparstéttar eða annarra félagslegra
hindrana.
Offjölgunarvandamálið, sem er mjög á dag-
skrá í heiminum nú á tímum, var mjög alvarlegt
í Pólýnesíu. Eyjarnar eru smáar og urðu fljótt
fullbyggðar og (búar þeirra þekktu ekki getn-
aðarvarnir af neinu tagi. Ef (búar einhverrar
eyjar urðu fleiri en svo, að hún gæti brauðfætt
þá, varð einhver hluti þeirra að flytjast úr
landi, og væri það úrræði ekki fyrir hendi,
var gripið til fóstureyðinga og jafnvel voru
kornbörn deydd.
Nú virðist mönnum ef til vill, að það athæfi
Pólýnesa, sem rætt er um í þessum kafla, bendi
til að þeir hafi verið algerir villimenn. Niður-
staðan verður þó önnur, ef dýpra er skyggnzt
( sálarlíf þessara náttúrubarna og hugsunarhátt,
Framhald á bls. 43.
VIKAN l. tbl.