Vikan - 01.07.1965, Qupperneq 12

Þann 10. mai, 1940 gcrðust þau stór-
tíðindi, að Brctar settu herlið á land
í Rcykjavík og hernámu ísland. Þetta
hafði í för með sér róttæka breyt-
ingu á mörgum sviðum. Menn scm
áður höfðu verið atvinnulausir, skráðu
sig nú í vinnu á tveim stöðum í einu
og stúlkurnar fóru í ástandið. Myndin
er af hermönnum með hríðskotabyss-
ur í Austurstræti.
„Ástandið" svonefnda; íslenzkar stúlk-
ur á braggadansleik. Um ástandið var
m.a. kveðlð:
„Þegar Kaninn kom hér inn
kættist gervöll þjóðin
Átján vetra í annað sinn
urðu sextug fljóðin".
Og annar hagyrðingur kvað:
„Ástandið má ekki dofna
ástand hindrar reksturstap
ástandsdömur ættu að stofna
ástandsbundinn félagsskap“.
;jl

W fmjB r; 1 ' “Jf
Eitt af vaknlngarmeðulum aldamótamannanna var fslcnzka giíman, sem átti þá miklu fylgi að fagna,
en hefur llkt og hugsjónir aldamótamannanna fallið í verði og er nú ef til vill að dcyja út.
skólum fjölgar. Gagnfræðaskólanum á Akureyri
er breytt í menntaskóla, og hann útskrifar sinn
fyrsta stúdentaárgang 1928. Þó eykst stúdenta-
viðkoma í landinu ekki mikið á þessu tímabili.
1934 tekur til starfa stúdentagarður í Reykja-
vík, og farið er að vinna að háskólabyggingu,
sem er fullbúin 1940. — Enn eru miklar deilur
í íslenzku kirkjunni milli gamal- og nýguðfræð-
inga og um spíritisma og guðspeki. Hinn mikil-
hæfi leiðtogi nýguðfræðinga, Haraldur Níels-
son prófessor, deyr 1928. Jón Helgason er biskup
mestan hluta þessa tímabils, en 1939 tekur
Sigurgeir Sigurðsson við. Kaþólskir reisa veg-
lega kirkju í Landakoti, og kemur kardínáli,
van Rossum, hingað til lands til vígslunnar 1929.
Draumurinn um þjóðleikhús fer nú að nálg-
ast veruleikann. Akveðið er, að skemmtana-
skatturinn skuli renna í sjóð til leikhúsbygging-
ar. Nýir leikarar koma fram, Brynjólfur Jóhann-
esson, Indriði Waage, Haraldur Björnsson,
Ágúst Kvaran, Þóra Borg, Þorsteinn Ö. Stephen-
sen og margir aðrir. Ung (slenzk leikkona, Anna
Borg, hlýtur mikla frægð í Danmörku og geng-
ur að eiga leikarann mikla, Paul Reumert.
Gömlu þjóðskáldin hverfa af sviðinu, Matthías
1920, Stephan G. Stephansson 1926, Einar H.
Kvaran 1938 og Einar Benediktsson í ársbyrj-
un 1940. Jóhann Sigurjónsson og Stefán frá
Hvítadal deyja báðir á bezta aldri. En ný skáld
koma fram á sviðið. 1919 gefa þeir Davíð Stef-
ánsson frá Fagraskógi og Halldór Guðjónsson frá
Laxnesi út sínar fyrstu bækur, Davíð „Svartar
fjaðrir", en Halldór „Barn náttúrunnar". Báðir
eiga þeir eftir að marka djúp spor í íslenzkum
bókmenntum á næstu áratugum, Halldór fyrst
og fremst á sviði skáldsögunnar og smásögunn-
ar, Davíð einkum í Ijóðagerð. Halldór tekur
sér nokkru síðar nafnið Halldór Kiljan Laxness.
Hann er mótaður af nýjum bókmenntastefnum,
expressionisma og súrrealisma. Mikið umtal og
deilur vekur skáldsaga hans „Vefarinn mikli frá
Kasmír", sem kemur út 1927. Síðar koma aðr-
ar sögur, og deilurnar um hann halda áfram.
Og fleiri skáld eru umdeild. Mikið er deilt um
„Bréf til Láru" Þorbergs Þórðarsonar (1924),
en sú bók þykir ólík flestu því, sem áður hef-
ur verið ritað á íslenzku. Og margir nýir sagn-
ritarar koma fram, Guðmundur G. Hagalín, Hall-
dór Stefánsson og miklu fleiri. Málfræðingurinn
Jakob. J. Smári vekur athygli með Ijóðum sín-
um, sem sum eru í sonnettuformi, látlaus, inni-
leg og fáguð. Seint á þessu tímabili fara menn
að veita athygli Ijóðum ungs lögfræðings, Tóm-
asar Guðmundssonar, sem finnur rómantík á
gráum götum Reykjavíkur, en fram til þessa
hefur höfuðborgin ekki oft orðið skáldum yrkis-
efni, þó að Matthías og Einar Benediktsson virði
hana viðlits. Kennari vestan úr Dölum, Jóhann-
es úr Kötlum, vekur athygli með Ijóðum slnum.
Ennþá nýstárlegri þykja þó Ijóð annars ungs
Breiðfirðings, sem heitir Aðalsteinn Kristmunds-
son og tekur sér skáldanafnið Steinn Steinarr.
Sum af Ijóðum hans eru rímuð, en önnur órím-
VIKAN 26. tbl.