Vikan - 16.12.1965, Blaðsíða 16

Raspútín
Síðasti sar allra Rússa og hin taugaveikl-
aða ensk-þýzka drottning hans kölluðu þenn-
an stórvaxna, dulúðuga síberska sveitamann
með hljóðmiklu röddina sinn „kæra vin“, en
óvinir hans nefndu hann fremur „hinn heil-
aga djöful“, eða „haldinn af djöflinum". Og
enn í dag eiga menn erfitt með að verjast
þeirri hugsun, að Grígorí Efímóvitsy Ras-
pútín hafi verið eitthvað meira eða annað
en mannlegur; slíku óskýranlegu dáleiðslu-
valdi stafaði úr litlum ljósbláum augum
þessa sóðalega, ruddafengna múgamanns,
hvers ógreiddur skeggfólki og skítur undir
nöglum bregður tragikómískum blæ á síð-
ustu daga fágaðs og rotins aðalsveldis.
En hvað sem kontöktum Raspútíns við
djöfulinn leið, þá var hann ekki eingöngu
af hinu illa. Hann beitti kynmögnuðu sál-
arlífi sínu til styrktar veiku og hrjáðu barni,
var alúðlegur og hrokalaus gagnvart alþýðu-
fólki og óspar á fé til hjálpar fátækum. Illska
hans var fyrst og fremst fólgin í því, að
hann hagnýtti helgustu og göfugustu hneigð-
ir manna — og þá einkum kvenna — eigin
líkamshvötum til góða.
Þessi furðufugl, sem um margra ára skeið
vafði tignustu aðalsmönnum Rússaveldis um
fingur sér, var í þennan heim borinn árið
1872 í þorpi nokkru í Vestur-Síberíu, ekki
allfjarri Tóbolsk, sonur ekils. Þegar í bernsku
komu dulrænir hæfileikar í ljós hjá hon-
um; kvað hann á þann hátt hafa vísað föð-
ur sinum og nágrönnum hans á mann, sem
stolið hafði frá þeim hestL Þetta varð til
þess, að hinir hjátrúarfullu síbersku smá-
bændur fengu töluverðan átrúnað á drengn-
um, sem heldur styrktist er hann nokkru
síðar gerði kunnugt, að hann hefði séð Maríu
mey bregða fyrir á himnum uppi með heil-
an her engla í kringum sig.
Öll þessi helgi breytti þó engu um það,
að Raspútín ungi varð, jafnskjótt og hann
komst til þroska, einn alversti svallari
byggðarlagsins. Hann gekk í hjónaband þeg-
ar á unga aldri, en engu breytti það um
líferni hans. Rúmlega tvítugur að aldri komst
hann í kynni við trúflokk nokkurn, er Kly-
stý kallaðist, og voru kenningar hans og
helgisiðir, sem mikil leynd hvíldi yfir, held-
ur betur upp á kant við hina orþódoxu kirkju
Rússlands. Meginkjarni þeirra fólst í orðun-
um „frelsun fyrir tilstilli syndar“. Klystý-
menn litu svo á, að því aðeins yrði fólk
móttækilegt fyrir náð Guðs, að það auð-
mýkti sig takmarkalaust, og slík auðmýk-
ing fengist aðeins með því að syndga dug-
lega.
Þessi fagnaðarboðskapur var sem skapað-
ur fyrir Raspútín, sem bjó yfir sterkri
hneigð til dultrúar og jafnframt langtum
sterkari kynhvötum en almenningur. Gerð-
ist hann nú einn af prédikurum nefndrar
reglu og flakkaði sem slíkur víðsvegar um
Vestur-Síberíu.
Guðsþjónustur Klystýreglunnar fóru venju-
lega fram á þann hátt, er nú skal greina:
Fyrst voru sungnir sálmar og dansaði söfn-
uðurinn jafnframt söngnum og æsti sig þann-
ig upp smám saman. Þegar stemmingin hafðl
náð ákveðnu stigi, var gengið að því vísu
að Heilagur andi hefði komið yfir mann-
skapinn og að Kristur og María mey hefðu
tekið sér bólfestu í tveimur viðstaddra. Söfn-
uðurinn afklæddist þá niður að mitti og lét
„Krist" hýða sig. Næsta stigið var alger af-
klæðing — hún átti að tákna fráhvarf frá
öllu því dauðlega — og æðislegur ástaleik-
ur, þar sem karlar og konur völdu sér maka
án tillits til fjölskyldubanda og annarra
tengsla.
Fljótlega fór mikið orð af „heilagleika"
Raspútíns, einkum var kvenfólkið veikt fyr-
ir honum. Yfirvöldin voru ekki eins hrifin,
en fjandskapur þeirra gerði ekki annað en
auka vinsældir þessa sérkennilega munks.
Samt hafa þau líklega átt sinn þátt í því,
að hann yfirgaf Síberíu og freistaði gæfunn-
ar í Pétursborg. Þar komst hann fljótlega
í kynni við biskup að nafni Hermógen, kald-
rifjaðan kirkjuhöfðingja, sem hélt sig geta
notað þennan merkilega flökkumunk austan
úr Asíu sem verkfæri í valdatafli því, sem
höfðingjar höfuðborgarinnar stöðugt háðu
með sér. Hermógen þessi var meðlimur mjög
afturhaldssamrar klíku, sem hafði viðhald
hins keisaralega einveldis að markmiði.
Gegnum kunningsskap sinn við klíku
þessa komst Raspútín skjótlega inn í innstu
hringa yfirstéttar höfuðborgarinnar, þar sem
hann heillaði hefðarfólkið jafn auðveldlega
með dáleiðsluafli sínu og kotungana í heima-
byggð sinni áður. Hámarki náði þó uppgang-
ur hans ekki fyrr en hann komst í kynni
Jg VIKAN 50. tbl,