Vikan - 29.02.1968, Blaðsíða 45

mönnunum ljóst að vikur myndu
líða áður en þeir næðu nokkrum
verulegum árangri. í annarri
viku aprílmánaðar, þegar fram-
verðir fyrsta hersins franska voru
aðeins tuttugu mílur frá þorpinu,
vissu þeir að þýðingarlaust var
að halda áfram. Werner Heisen-
berg skipaði vísindamönnunum
að dreifa sér og hjólaði sjálfur
til sveitaheimilis síns í Bæjara-
landi. Georg Drake einn varð því
vitni að innreið Frakkanna, þeg-
ar skriðdrekar þeirra óku inn í
þorpið þann tuttugasta mánaðar-
ins.
Innan viku eftir að kjarnorku-
vísindamennirnir —• Heisenberg,
Otto Hahn, von Weizsacker, Er-
ich Bagge og Karl Wirtz —- voru
teknir höndum af ALSOS, voru
þeir komnir um borð í flugvél
á leið til Englands. Þar var þeim
fenginn bústaður í myndarlegu
húsi, sem þeir einfaldlega kölluðu
„Höllina". Vitaskuld var þeirra
vandlega gætt.
Klukkan fimmtán mínútur yfir
sex að kvöldi sjötta ágúst, 1945,
kom Heisenberg inn í rúmgóða
setustofu „Hallarinnar" og sá þá
hvar félagar hans sálu í þyrpingu
umhverfis útvarpstækið, fölir á
vanga. Hann spurði hvað væri að.
„Við vorum að heyra fréttirn-
ar,“ svaraði Hahn vantrúaður.
„Þeir segja að Bandaríkjamenn
hafi kastað kjarnorkusprengju á
japanskar herbúðir, sem nefndar
eru Hírósíma —- sprengju sem er
álíka kraftmikil og tvö þúsund
venjulegar tíu smálesta sprengj-
ur.“
„Nefndu þeir úran í sambandi
við þessa sprengju sína?“ spurði
Heisenberg. Hahn hristi höfuðið.
„Þá get ég ekki ímyndað mér
að þetta hafi verið kjarnorku-
sprengja eða neitt þessháttar,“
sagði Heisenberg. „Þetta hlýtur
að vera einhver ný kemísk
sprengja með gífurlega magnaðan
sprengikraft. En það er óhugs-
andi að hægt sé að framleiða
kemíska sprengju með sprengi-
afl á við tuttugu þúsund smá-
lestir af TNT. Ég held að þetta
sé ekki annað en stórkostlegt
plat.“
En eftir klukkan níu þá um
kvöldið var enginn hinna föngnu
vísindamanna lengur í vafa. Þul-
ur brezka útvarpsins upplýsti að
úran hefði verið notað við fram-
leiðslu sprengjunnar, og myndu
um þrjú þúsund manns hafa far-
izt í árásinni.
„Hefðum við haft hundrað og
luttugu þúsund manns á bak við
okkur 1942,“ tautaði Heisenberg,
„þá hefði kannski farið öðru-
vísi. . . .“
Hahn var greinilega brugðið.
Hendur hans skulfu og andlit
hans var nábleikt. „Guð minn,“
hvíslaði hann, „hverju vorum við
að leika okkur að? Pandóru-
öskju ...“ Hann stóð snögglega á
fætur og gekk út úr herberginu.
Hinir töluðu saman um hríð
og gengu síðan upp. Á stigapall-
inum námu þeir staðar. Hálfkæft
snökt barst að eyrum þeirra.
Það kom frá herbergi Hahns.
Heisenberg drap varlega á dyr
og gekk inn. Hahn var næstum
frávita. Hinir vissu að þegar hann
var í þessu skapi gat hann vel
átt það til að reyna að fremja
sjálfsmorð.
Einhvern veginn tókst þeim að
róa hann. Þeir sátu hjá honum
þangað til klukkan tvö um morg-
uninn og töluðu um allt mögu-
legt til að leiða huga hans frá
kjarnorkusprengjum og úrani. Að
lokum sofnaði hann, steinupp-
gefinn. Hættan var liðin hjá.
Hversu miklu munaði að Þjóð-
verjum tækist að framleiða not-
hæfa kjarnorkusprengju? Flestir
vísindamanna þeirra, sem hlut
áttu að málinu, eru sammála um
eitt. Ef rannsóknaáætlun Þjóð-
verja hefði verið eins vel skipu-
lögð og henni framfylgt jafnvel
og þeirri bandarísku, og ef ekki
hefði orðið skortur á nauðsyn-
legum hráefnum vegna árásar-
innar á þungavatnsverið í Vé-
mörk og sprengjuárása banda-
manna á kjarnorkustöðvar í
Þýzkalandi, þá hefðu Þjóðverjar
getað haft fyrstu kjarnorku-
sprengju sína tilbúna á miðju
ári 1944. En vísindamennirnir í
Haigerloch, sem unnu við hinar
frumstæðustu aðstæður hefðu
þurft að minnsta kosti átta mán-
uði í viðbót til að hafa möguleika
á að smíða sprengju.
Einn vísindamanna þeirra, sem
mest afskipti hafði af kjarnorku-
áætlun Þjóðverja, prófessor Carl-
Friedrich von Weizsacker, telur
að hann og félagar hans hefðu
getað framleitt vel nothæfa
kjarnorkusprengju fyrir stríðslok
— þrátt fyrir erfiðar aðstæður
og efnaskort ef þeir hefðu óskað
eftir sigri Þýzkalands. Þessi hug-
mynd, að hópur fremstu vísinda-
mann Þýzkalands hafi að ráðn-
um hug og af hugsjónaástæðum
tafið fyrir framkvæmd áætlunar-
innar er freistandi, en dr. Bagge
og margir fleiri hafa berum orð-
um neitað því að hún hafi við
rök að styðjast.
„Það sem okkur raunverulega
vantaði,“ sagði Werner Heisen-
berg „var hugrekki til að berjast
fyrir hugmynd okkar 1942, þegar
við ennþá höfðum olnbogarúm.
Fyrir flesta okkar vísindamann-
anna var öll áætlunin merkileg
tilraun til að hefja og Ijúka við,
og ekkert þar framyfir. Það sama
á við um von Braun og eldflauga-
sévfræðingana, en að baki sér
höfðu þeir fyrsta flokks hernað-
arsnilling, Dornberger hershöfð-
ingja, sem gerði sér grein fyrir
mikilvægi eldflaugaskeyta sem
vopna og barðist eins og óður
maður fyrir framgangi skoðana
sinna.
Engin slík hermannshönd stýrði
gerðum okkar eða samræmdi
þær. Hefði henni verið til að
dreifa, hefði þessari sögu ef til
vill tokið á allt annan hátt.“
iSr
9. tbi. VIKAN 45