Vikan - 16.01.1969, Blaðsíða 23

MENNATNNGUNU1989?
Síðan 1961, þegar Bandaríkin hófust handa viS tungláætlun sína aS skipun Johns F. Kennedys,
hafa þau eytt rúmlega tvö þusund milljörSum í hana. Er hægt aS gera ráS fyrir aS máninn borgi
einhverntíma eitthvaS upp í þessa svimandi fjárhæS?
Schirra, Eisele og Cunningham (talið frá v.), bandarísku geimfararnir
þrír, sem fyrir skemmstu voru í lengri tíina á sveimi á braut umhverfis
jörðu. Sá leiöangur var merkur áfangi í tungláætluninni. Leiðangur Bor-
mans og félaga hans á braut umhverfis tunglið, sem farinn var um
síðustu jól, verður trúlega síðasti áfanginn áður en freistað verður
landgöngu á tunglinu.
lægð frá lendingarstaðnum eiga
þeir þar að auki að dreifa nokkr-
um vísindalegum tækjum, sem
senda eiga frá sér radíómerki í
heilt ár.
Það sem menn vilja fyrst og
fremst fá að vita er hvort á mán-
anum fyrirfinnist líf af einhverju
tagi eða steingervingar, og þá er
ekki síður fróðlegt að vita hvort
þetta, ef það finnst, er eitthvað
líkt jarneskum hliðstæðum. Þá
leikur mönnum hugur á að ganga
úr skugga um hvort til sé þarna
uppi súrefni eða vatn, sem gert
geti dvölina þar þolanlegri. Þá er
ekki að vita nema tunglfararnir
detti niður á eitthvað sem geti
gefið hugmynd um uppruna
mánans.
HVAÐAN KOM MÁNINN?
Máninn hefur alltaf verið um-
luktur dulúð. Sagt er að dæmi
séu til þess að fólk hafi geggjazt
að sofa í tunglsljósi og að mán-
inn hafi ekki síður áhrif á blóð-
rás fólks en á flóð og fjöru. Undir
þetta gat bandarískur háls- nef-
og heyrnasérfræðingur, Edsom J.
Andrews frá Flórída, rennt stoð-
um nýlega í skýrslu, sem hann
birti í læknatímariti. Samkvæmt
rannsóknum hans eiga áttatíu og
tvö prósent af öllum blæðingum
eftir hálskyrtlaskurði sér stað á
fyrsta og öðru og þriðja tímabili
tunglmánaðarins, og það hafa
aðrir læknar síðan staðfest. En
umfram allt kvað máninn hafa
töfrandi og tryllandi áhrif á ást-
ina. „Eigi ástin að vera til fram-
búðar verður hún að fæðast við
skin mánans,“ sagði ekki ómerk-
ari maður en skáldheimspeking-
urinn Sören Kierkegaard.
En það eru ekki aðeins áhrifin
frá mánanum sem eru mönnum
gáta, heldur og uppruni hans. Um
hann eru ýmsar kenningar uppi
og umdeildar.
Þeir vísindamenn eru til sem
halda því fram að iörðin hafi
með aðdráttarafli sínu hremmt
litla, kalda plánetu sem í granda-
ieysi hafi átt leið framhjá henni
fyrir eitthvað þrem til fimm
milljörðum ára. Hinsvegar vilja
rússneskir vísindamenn meina að
jörð og máni hafi verið sköpuð
samtímis, þriðja hugmyndin
minnir á norrænu söguna um til-
orðningu Siálands. Hún er á þá
leið að einhvern tíma hafi stórt
stykki rifnað úr jörðinni og kast-
ázt út í geiminn, þar sem úr því
varð tungl, en í geilina sem eftir
varð seytlaði vatn unz úr varð
Kyrrahafið.
Fyrstu tunglfararnir — það er
að segja þeir bandarísku, ef
Rússarnir verða þá ekki á undan
þeim — eiga samkvæmt áætlun
að lenda á tunglinu einhvern-
tíma á árinu 1969, hafa trúleg-
ast svarið við þessari spurningu
með sér til jarðarinnar aftur.
Eftir því sem næst verður kom-
izt er yfirborð tunglsins fast í
sér, minnir á sand og verður trú-
lega svipað undir fæti og þurr
snjór.
TIL HVERS ER
TUNGLÁÆTLUNIN?
Er mánaáætlunin verð þess,
sem til hennar hefur verið varið
— í peningum, mannslífum og
efni?
Síðan 1961 hafa Bandaríkja-
menn varið tvö þúsund milljörð-
um króna til framkvæmda við
áætlunina. NASA — bandaríska
geimferðastofnunin — hefur
fiögur hundruð þúsund verka-
menn i sinni þjónustu, þaraf sex-
tíu þúsund vís;ndamenn og verk-
fræðinga. Geimrannsóknastöðv-
um hefur verið dreift um hnött-
inn allt frá Kennedyhöfða til
Ástralíu og kosta þær alls þrjú
hundruð tuttugu og fimm millj-
ónir króna.
Hubert Humphrey varaforseti,
sem hefur verið mikill áhuga-
maður um tungláætlunina, segir
samt áhyggjufullur: f sögunni
verður talað um okkur sem fólk,
sem tókst að senda einn mann
og fimm kókakólasjálfsala til
tunglsins, en gat ekki komið fót-
um undir mannkynið á jörðu
niðri.
Þessu svarar sagnfræðingurinn
Arthur Schlesinger jr.: Hvers-
vegna gáfu Ferdínand og ísabella
brjálæðingnum Kólumbusi alla
þessa peninga í stað þess að
byggja fyrir þá nunnuklaustur
eða spítala?
Og bandaríska þjóðin er áætl-
uninni meðmælt. Geimferðir hafa
líifgað upp á ímyndunarafl
Bandaríkjanna meira en nokkuð
annað. Og þótt svo að einhverri
fjárupphæð sé ekki varið til
tunglsáætlunarinnar, þá er ekki
þar með sagt að hún verði notuð
til f átæ'krahj álpar, íbúðabygg-
inga eða baráttu gegn illum'
dömpum í andrúmslofFnu.
Hver dollar, sem veittur verð-
I r til tunglsáætlunarinnar, verð-
ur þar að auki notaður hér á
jörðu en ekki uppi í tunglinu.
Peningarnir ganga til bygginga,
launa og rannsókna. Tungláætl-
unin er orðin mikilvægur liður í
bandarísku efnahagslíf'. Ferða-
lögin út í geiminn hafa þegar
borgað sig. Tækin, sem notuð
eru til að fylgjast með líkamlegri
líðan geimfara, eru nú notuð á
bandariskum sjúkrahúsum, þar
sem ein einasta hjúkrunai'kona
getur með þeim fylgzt með sjúkl-
ingum á fimm hundruð metra
löngum gangi.
Geimrannsóknunum er það
líka að þakka að upp hafa fund-
izt elektrónísk tæk’, sem gera
hjartaslög reglulegri. í sambandi
við þetta eru læknar lika farnir
að eygja möguleika á takmörkun-
um barneigna án þess að nota
pillur eða önnur getnaðarvarna-
tæki, því að geimvísindamenn-
Framhald á bls. 45.
_________________________________y
s. tw. VIKAN 23