Vikan - 02.11.1972, Blaðsíða 33

að losna úr læðingi. Eg veit
ekki hvort mér fannst það
sumpart af því að ég kom héð-
an að heiman, þar sem verið
hafði stormahlé miðað við þessi
voðalegu ár, sem þá gengu yf-
ir heiminn. Það hafði því mik-
il og örvandi áhrif á mig að
koma til Parísar; það lá svo
mikið í loftinu. Þá gilti ennþá
eins konar alþjóðasamkomulag
um það að það væri stefnumót
í París, að þar væri fundar-
staður til að bera fram hug-
myndir og meta þær og mæla.
Og þegar maður kom þangað
héðan, stóð maður á öndinni,
vissi ekkert hvernig maður
ætti að snúast við þessu, hafði
enga tækni þá til þess heldur.
Og svo þurfti maður náttúr-
lega talsverðan tíma til að átta
sig á því hvar maður var, hvað
var að gerast í manni sjálfum.
Mér fannst ákaflega spennandi
að vera í París; þar var aldrei
kyrrt, alltaf svo mikið að ger-
ast andlega.
— Þið stofnuðuð Birting
skömmu síðar. Var megintil-
gangurinn með honum ef til
vill sá að opna íslandi glugga
út í rómanska heiminn, glugga
í stað þess sem segja má með
miklum rétti að lokazt hafi
með siðaskiptunum?
— Ja, það má segja það að
sumum parti; það var margt
sem vakti fyrir okkur. En nú
vona ég að ég sé ekki farinn
að tala eins og gamall maður;
það er mörgum áratugum of
snemmt, finnst mér, eða ég
vona það. En ég held að okkur
hafi verið það sameiginlegt,
flestum sem stóðu að Birtingi,
að við vorum dálítið róman-
tískir, höfðum upplifað eitt og
annað og notið eins og annars
úti í heimi, sem. okkur þóttu
kannski stórir hlutir. Okkur
fannst við hafa þær skyldur
við okkar þjóð að reyna að
bera heim eitthvað af því, sem
okkur fannst geta komið að
gagni hér, til að örva og ýta
við ýmsu hér heima, hvernig
sem það nú tókst. Ég held að
stærstu hlutirnir í íslenzkri
menningu hafi alltaf orðið
þannig til að menn, sem höfðu
upplifað einhver — ég veit
ekki hvort ég á að kalla það
stórmerki — úti í heimi og
komu svo heim og reyndu að
tengja þetta sínu fólki. Sumir
þessir menn, sem skrifuðu
fornsögurnar, þeir voru miklir
listamenn og heimsmenn, sem
vissu hvað þeir voru að gera.
Þá var ekki búið að finna upp
þetta heimavarnarlið, sem nú
er í okkar menningarlífi, til
þess að reyna að viðhalda
smæðinni, og það sjónarmið að
halda menningunni fyrir alla
muni innan landhelginnar, það
var þá ekki heldur til. Þegar
því Snorri fór út fyrir land-
helgina og gerði Noreg að sínu
sögusviði, þá var það alveg
ókei. Það var enginn til að
banna honum það. enda var
hann nú svo voldugur líka að
það hefði ekkert þýtt fyrir þá,
og svona helgar sæmundssyn-
ir þess tíma hafa áreiðanlega
smjaðrað fyrir honum, af því
að hann var svo mikill höfð-
ingi og ríkur. Þessir kallar fóru
víða, sumir alla leið til Býs-
ans, og til Parísar fór Sæmund-
ur fróði, sem var sem dugleg-
astur við að andskota andskot-
anum til og frá. Og Jón Ög-
mundsson fór til Bologna. f
sambandi við stjörnufræðina
útveguðu þeir sér áhrif frá
Árabíu, eða það gerði Völu-
Steinn. Það ríkti sem sé engin
Monroe-kenning í menningunni
á Islandi í þá daga.
— Voruð þið alltaf mjög
samhentir í ritstjórn Birtings?
— Nei, síður en svo, við
höfðum meira að segja inn-
byrðis ritdeilur í ritinu. En eitt
af því sem okkur var sameig-
inlegt var að við höfðum hver
í sínu lagi látið okkur detta í
hug að stofna tímarit; fannst
þurfa að vera tímarit, einhver
vettvangur, þar sem hægt væri
að tala frjálslega og segja ná-
kvæmlega það, sem manni
sýndist. Við sáum ekki að neinn
annar vettvangur væri til hér
á landi, en þótti fásinna að
fara að hleypa af stokkunum
tímariti hver fyrir sig, svo að
við slógum okkur saman. Og
eitt megineinkennið við Birt-
ing var alltaf að hann var al-
frjáls skoðanavettvangur, enda
höfðum við aldrei fjárhagslegan
bakhjarl eða neitt stórveldi til
þess að takmarka ritfrelsið. Við
vorum oft mjög ósammála, enda
aldrei ætlunin að stofna þarna
neinn halelújasöfnuð. Þarna
áttu margir sæti í ritstjórn
lengur eða skemur; við Hörð-
ur Ágústsson, sem höfðum ver-
ið saman í París og höfðum að
ýmsu leyti lík viðhorf, Geir
Kristjánsson, sem líka hafði
verið um hríð í París samtíma
mér. Hann skrifaði eitt smá-
sagnasafn; því miður hefur nú
ekki komið mikið meira frá
honum, en í þessum smásögum
var margt mjög efnilegt. Svo
voru þarna Hannes Sigfússon,
Jón Óskar, Einar Bragi, sem
var duglegastur allra, að öðr-
um ólöstuðum. Björn Th.
Björnsson var með okkur um
tíma og ágætur liðsmaður, og
svo varð okkur á það glappa-
skot að taka Jóhann litla
Hjálmarsson inn í ritstjórnina;
ætluðum með því að ná sam-
bandi við yngra fólk, en hann
hafði dálítið greindarleg augu
þegar hann var sextán-sautján
ára gamall. Því miður reyndist
það ekki mikið að inarka.
Og skáldið hlær á sinn ljúf-
mannlega hátt.
Ég leiði talið að ferðinni
vestur um haf og verðlauna-
veitingu Books Abroad undir
forustu eistneska snilldar-
mannsins Ivasks. Óneitanlega
verður það að teljast veruleg-
ur heiður að hljóta útnefningu
í hlutaðeigandi dómnefnd. í
henni eiga sæti menn úr hópi
þekktustu rithöfunda og skálda
um víða veröld.
— í fyrstu dómnefndinni,
segir Thor, — áttu meðal ann-
arra sæti Vosnesenský frá Sov-
étríkjunum, Allen Tate frá
Bandaríkjunum — Stephen
Spender sagði í mín eyru að
hann væri eitt bezta ljóðskáld-
ið á enska tungu núna — Hein-
rich Böll frá Þýzkalandi, Jan
Kott, sá pólski, sem skrifaði
bókina Shakespeare, Our Con-
temporary, Mario Vargas Llosa
frá Perú. Þar, í Suður-Ameríku,
blómstrar skáldsagan einmitt
sérstaklega núna, stendur lík-
lega hvergi í heiminum með
meiri blóma, ef grunur minn
er réttur. í dómnefndinni núna
eru til dæmis eitt af helztu
ljóðskáldunum í Grikklandi,
sem heitir hvorki meira né
minna en Odysseifur, Odyss-
evs Elítis. Frá Júgóslavíu er
Jovan Hristic, ágætt leikrita-
skáld, og svo einn frá Gíneu,
Camare Laye, tékknesk kona,
Vera Linhartova, Kenneth Rex-
roth frá Bandaríkjunum. Jorge
de Lima frá Portúgal, sem býr
í Brasilíu núna, Francois Bon-
dy frá Sviss, Carmi frá fsrael,
Laitinen frá Finnlandi. Hann
er kunnur ýmsum íslendingum,
hefur verið hér tvisvar sinn-
um, í sambandi við Norður-
landaverðlaunin, en hann er í
dómnefnd þeirra. Hann er
ágætur maður, víðförull og víð-
menntaður. Það virðist svo sem
að á hinum Norðurlöndunum sé
reynt að hafa í nefndinni menn,
sem vita eitthvað um heiminn,
en við höfum allt önnur við-
horf i því, íslendingar. í sam-
bandi við útflutning á bók-
menntum höfum við fulltrúa
þeirra viðhorfa, sem felast í
nafni tímarits fyrir norðan,
Heima er bezt. Þeir hafa lent
— Hvernig finnst þér peysan hans?
Ég leyfði honum sjálfum aS velja
hana!
í þessum bókmenntaútflutningi
fyrir hönd ríkisins, en ættu
hvorki að vera í innflutningi
eða útflutningi á bókmenntum,
því að auðvitað er frumskil-
yrði þess að geta staðið sig í
svoleiðis starfi að vita eitthvað
um það, sem gerist í veröld-
inni, helzt eitthvað um það sem
gerist í kringum þá, jafnvel
næst þeim sjálfum. Ég held að
þeim væri bezt ráðstafað með
því að láta þá sitja í kofa við
einhverja mæðiveikigirðingu
og tefla þar.
Það er náttúrlega anzi hart
fyrir þá menn, sem eru að fást
við bókmenntasköpun, að til
þess að fjalla um þeirra verk
séu kvaddir menn, sem hafa
ekki frumstæðustu forsendur
til að botna nokkuð í því, sem
þeir eru að gera, og annar
þeirra engan vilja til þess. Svo
að það, sem á að greiða fyrir
bókmenntasamgöngum okkar
við umheiminn, það verður
bara sem stífla. Það erfiðasta
fyrir þá, sem eru að fást við
að búa til bókmenntir, verður
þá kannski að komast framhjá
þessum varðpóstum. Þessir
póstar eru nú ekki beinlínis
kerúbar með logandi sverð, en
standa þó í hliðinu og afstýra
bókmenntasamgöngum í stað-
inn fyrir að greiða fyrir þeim.
— Viltu meina að þeir hindri'
bókmenntaútflutninginn nærri
alveg?
— Þeir flytja þá kannski
helzt út það, sem ætti alls ekki
að flytja út, heldur kannski
miklu fremur að flytja inn í
einhverja sérstaka sveit á land-
inu, og þá er bara að finna
hvaða sveit það á að vera.
— Mér er forvitni á að
frétta eitthvað um bókina, sem
nú er von á eftir þig.
— Já, þá kemur nú það, að
mér er óskaplega ósýnt um að
tala um það, sem ég hef skrif-
að.
-—• Þú lítur kannski svo á,
að þú sért búinn að afgreiða
44.TBL. VIKAN 33