Vikan - 17.01.1980, Blaðsíða 11

Annars er Jón fæddur á Ásmundar-
stöðum á Melrakkasléttu, næstnyrsta
bæ á íslandi, giftist svo konu af nyrsta
bænum og er þvi norðlenskur og sauða-
legur eftir því svo notuð séu hans eigin
orð. Foreldrar hans flutlu snemma til
Raufarhafnar en þar var strax upp úr
1920 orðin mikil sildarvinnsla á vegum
Norðmanna sem voru þar með bræðslu,
hús fyrir starfsfólk sitt og gerðu út báta.
Á þeim tíma var þorpið á Raufarhöfn
ekki stórt. Jón man þá tið að ekki voru
fleiri en 8-10 hús I plássinu:
„Vinnan var algerlega bundin við
sildarverksmiðjuna og þar var bara
unnið á sumrin þannig að fólkið var
atvinnulaust yfir veturinn. Ég man eftir
sliku ástandi allt fram að fermingu. Að
visu voru þessir verkamenn, sem svo
voru kallaðir, með smábúskap, nokkrar
kindur og kú. Árið 1935 kaupa íslend-
ingar svo verksmiðjuna af
Norðmönnum og þar með lýkur norskri
útgerð og sildarvinnslu frá Raufarhöfn.
En min fyrsta vinna var í sildarþró.”
litiö á klukku.
„Þarna nota Íslendingar sildina
eingöngu til bræðslu i nokkur ár, eða
fram til ársins 1947 þegar Sveinn
Benediktsson, Vilhjálmur Jónsson og
Óli Hertervig setja á fót fyrstu síldar-
söltunarstöð á íslandi. Þar með breytist
allt lif á Raufarhöfn og næsta nágrenni.
Nú var næg vinna, síldarsöltun
útheimtir mikið starfslið og er auk þess
þeirri náttúru gædd að við hana geta
kvenmenn og karlmenn unnið jöfnum
höndum. Konurnar salta og karlarnir
eru nokkurs konar hjálparkokkar þeirra.
En það var af og frá að kvenfólkið i litlu
sjávarplássi gæti komist yfir alla þá
söltunarvinnu sem i boði var og þá
hefjast hinir miklu flutningar á kven-
fólki á milli landsfjórðunga sem frægt er
orðið, en meira um það seinna. Á næstu
árum bættust við fleiri stöðvar á næstu
höfnum en alls munu þær hafa orðið 9 á
Raufarhöfn. Verkendur þurftu allir að
vera með eigin hús handa starfsfólki
sinu sem margt var langt að komið.
Mest voru þetta konur sem dvöldu á
staðnum i 2 mánuði eða svo og gerðu
ekkert annað en að salta síld og bíða eftir
meiri síld. Það setti að sjálfsögðu
ákaflega mikinn svip á þessa litlu staði
þegar ibúafjöldinn allt í einu fjórfald-
Lausn efnahagsvandans í
sjónmáli?
Á síldarárunum streymdu peningar yfir
íslensku þjóðina af sama krafti og
hækkunartilkynningar stjórnvalda í dag.
Margur maðurinn sá þá pening í fyrsta
skipti og sumir urðu kóngar, þ.e. síldar-
kóngar. Einn þeirra var Jón Þ. Árnason
sem saltað hefur síld hér á landi á hverju
ári frá 1950 ef undanskilin eru þau 3 ár sem
síldveiðar voru bannaðar. Og honum hefur
líkað starfið ef marka má orð hans: „Ef ég
þyrfti að koma aftur á þessa jarðarkringlu,
þá dytti mér ekki annað í hug en að fara í
síld."
aðist. en ég myndi segja að það hafi
verið skemmtilegur svipur. En þarna
hefst Klondike Raufarhafnar og I kjöl-
farið fylgdu afskaplega miklir peningar.
Þá var unnið og aftur unnið og aldrei
spurt hvað klukkan væri — það var
aukaatriði enda hefur sildin aldrei litið á
klukku mér vitanlega. Hver og einn
vann eins og hann hafði þrótt til og
margir langt fram yfir það. 18 tima
vinna þótti alveg sjálfsögð.”
1950 byrjar Jón sjálfur að salta. i
samvinnu við kaupfélagið og hrepps-
nefndina til að byrja með og mest vegna
þess að honum sveið að sjá alla þessa
peninga fara fram hjá án þess að
staðnæmast i þorpinu. Ætli hann hafi
ekki orðið rikur?
„Sannleikurinn er sá að það hafa afar
fáir Islendingar grætt á sildarsöltun
nema þá fólkið sjálft sem vann beint við
söltunina. Það hefur alla tið verið land
læg skoðun hér að sildarsaltendur
græddu svo mikið að það hefur næstum
aldrei komið fvrir að þeir fengju lán úr
banka. Það hel'ur verið tómt mál að
tala urn. Ég hef aðeins einu sinni á öllum
þessum árum fengið lán vegna síldar
starfsemi minnar og það var þegar mér
tókst að fá yfirfært lán á stöð mina sem
ætlað var til lambahreinsunarstöðvar á
ágæturn stað á landinu — það var allt og
sumt. Nei, eigendur sildarstöðvar urðu
ekki fokríkir. Þeir voru alltaf að fjár-
festa, það þurfti að byggja bryggjur,
plön og hús fyrir starfsfólkið. Fleslir
voru ekki komnir betur út úr þessum
fjárfestingurr. en svo að vera nýbúnir að
byggja þegar síldin hvarf og þá var
ekkert eftir nema skuldir. Menn sátu
uppi með óhemjueignir sem urðu allt i
einu verðlausar. Ýmist fóru þær inn i
bankana og menn fóru á hausinn eða þá
að menn áttu þær áfram — en enginn
vildi kaupa. Ég hef boðist til að gefa
mönnum fyrirtæki sem ég á bæði á
Seyðisfirði og i Þorlákshöfn en enginn
vill þiggja. Fasteignagjöldin af svona
fyrirtækjum eru svo hrikaleg að ef ein-
hver venjulegur maður ætlaði sér að
fara að vinna fyrir þeim, færi hann fljótt
á hausinn. Þó var það einn og einn
maður sem fór vel út úr þessu og þá þeir
sem höfðu verið svo forsjálir að selja
stöðvar sínar og tæki á meðan allt var
enn i fullum gangi og fyrirtækin höfðu
tiltrú. Á meðan svo var voru þetta
griðarlegar eignir. Sveinn Benediktsson
seldi sin sildarfyrirtæki áður en síldin
hvarf.” y-
3. tbl. Vikan II