Vikan - 17.01.1980, Síða 12

Viðtal Vikunnar
Jón athugar afla í bát á Raufarhöfn um 1960.
I
Svo getur einn
heimskingi spurt
aö 10 vitringar
geti ekki svarað.
— En gat hver sem er sett upp sildar
söltunarstöð?
„Nei; nei. nei! Fyrst þurfti að byggja
bryggju, plan og hús. Oft þurfti að bua
til uppfyllingu út i sjó til að fá undirlendi
til að byggja á þannig að það var ýmis-
legt sem þurfti að gera áður en hægt var
að fara að salta. En ef þú gast komið öllu
þessu I kring þá gastu farið að salta —
enginn hefði bannað þér það. Leyfið
fyrir framkvæmdunum fékkst yfirleitt
auðveldlega en það þurfti peninga, í það
minnsta vilyrði fyrir þeim. En þegar allt
var komið I gang þá fóru allir peningar í
ný tæki, tækninýjungar og þess háttar,
og eins og ég sagði áðan þá voru það fáir
sem fóru ríkir út úr þessu ævintýri."
— En hvað gerði fólkið við alla þá
peninga sem allt i einu flutu yfir?
„Svo getur einn heimskingi spurt að
10 vitringar geta ekki svarað, var ein-
hverju sinni sagt. Spurðu sjálfan þig
hvað íslendingar hafa gert við
peningana sína á undanförnum árum og
þá geturðu svarað þessu sjálfur. Menn
hafa spilað alveg eins og asnar og það er
ástæðan fyrir því hvernig ástandið er i
dag. Á þessum árum var allt sett I fullan
gang um leið og peningarnir sáust, sumir
eyddu öllu jafnharðan, aðrir urðu
drykkjumenn og svo framvegis. Þetta
þekkja allir. En á Raufarhöfn var helsta
sjáanlega brcytingin sú að unga fólkið
fataði sig uppog breyttist þar með tölu-
vert I útliti, fjölskyldumenn bættu hús
sin og byggðu jafnvel við en það var litið
um nýbyggingar — það kom seinna. í
kjölfar peninganna breyttist allt
þjóðfélagið. Við sem lifðum kreppuna
vitum alveg hvernig var að lifa hérna
áður. Ég veit ekki hvernig hefði farið
með Íslendinga ef sildin hefði ekki
komið til sögunnar og rétt fjárhag
þjóðarinnar gersamlega við. Striðið og
síldin hjálpuðust að við það.”
— Var ekki mikið um ævintýramenn i
þessum „bransa”?
„Ég veit nú ekki hvort rétt er að kalla
virðulega framleiðendur, sem með bjart-
sýni sinni og i aðstöðuleysi sínu sköpuðu
þjóðarbúinu ómældan auð, ævintýra-
menn. Óskar Halldórsson fór þrisvar
sinnum áhausinn en skilaðiþjóðarbúinu
alveg óhemju miklu af peningum með
starfsemi sinni. Ringulreiðin i sölumál-
um var þannig að menn voru að undir-
bjóða hver annan þangað til allir fóru
fallít. En bjartsýnismenn eins og Óskar
Halldórsson rifu sig upp hvað eftir
annað og t.d. var hann óhemjurikur
þegar hann dó. Ég skal ekkert um það
segja hvort þetta voru ævintýramenn
eða ekki, en hitt er annað mál að það
gerðust ýmis ævintýri á sildarárunum
sem ekki gerast undir venjulegum
blómstraöi.
Það var óvenju gaman á þessum árum.
Braggalifið blómstraði eins og nærri má
geta, allt fullt af kvenfólki og þegar
brælu gerði þá voru oft fleiri hundruð
sjómenn I landi i ofanálag — þetta segir
sig sjálft. Þegar ég saltaði á Seyðisfirði
þá var ég með stórt hús handa stúlkun-
um minum, ætli þær hafi ekki verið 25
þar og fleiri annars staðar. Það var
náttúrlega viss ábyrgð sem hvildi á mér
sem atvinnurekanda með allar þessar
ungu stúlkur i vinnu og þegar mæður
þeirra höfðu samband við mig til þess að
athuga með öryggi dætra sinna var ég
vanur að svara sem svo að ef stúlkurnar
vildu passa sig sjálfar þá skyldi ég gera
það sem í mínu valdi stæði til þess að svo
gæti orðið. Mitt framlag til öryggismál-
anna var að ráða sérstaka verði við
stúlknahúsin þannig að enginn utanað-
komandi kæmist inn. Ég hafði verið svo
heppinn að ráða tvo fangaverði af Litla
Hrauni til starfans, þetta voru vörpu-
legir menn sem kunnu vel til verka og
pössuðu upp á siðferðið sem að sjálf-
sögðu var i mestri hættu í landlegum.
Hús stúlknanna stóð miðsvæðis og á það
voru gerðar margar árásir af galvöskum
sjómönnum. Það var einmitt í einni
landlegunni að til min kemur vestfirskur
sjómaður, ágætis maður, með pytlu, og
tjáir mér að sér og félögum sínum þyki
súrt i broti að komast ekki til stúlknanna
þó svo að þær vilji það sjálfar. Ég svara
12 vikan 3. tbl.