Vikan - 05.06.1986, Blaðsíða 19

Til þess að forðast þann ægilega sjúkdóm eyðni
- AIDS - er skynsamlegast að taka mark á
aðvörunum og gæta þess að fyllast ekki ofsa-
hræðslu.
Það var bandaríski læknirinn dr. Michael
Gottlieb, aðstoðarprófessor og sérfræðingur í
ónæmisfræðum, sem fyrstur manna varaði við
því að áður óþekktur, banvænn sjúkdómur
væri farinn að leggjast á unga menn. Sumarið
1981 horfði hann upp á fjóra unga menn deyja
úr sjaldgæfum lungnasjúkdómi sem áður hafði
aðeins herjað á veikburða fólk, svo sem krabba-
meinssjúklinga sem voru í strangri lyfjameðferð
eða sjúklinga sem í höfðu verið grædd ný líf-
færi. Allir fjórir sjúklingarnir áttu það sameig-
inlegt að ónæmiskerfi þeirra var mjög lamað
og þeir voru hommar sem sögðust hafa haft
mök við marga karlmenn á umliðnum árum.
Áður en varði fór að bera á því í öllum stór-
borgum Bandaríkjanna að alls konar sjaldgæfir
sjúkdómar drægju unga karlmenn til dauða á
skömmum tíma. Dr. Gottlieb segir að sig hafi
frá upphafi grunað að um áður óþekktan veiru-
sjúkdóm væri að ræða. Hann telur nú að eyðni
sé einn erfiðasti þáttur í baráttu mannsins og
örveranna fyrr og síðar.
Dr. Gottlieb er sannfærður um að í þeirri
baráttu muni sigurinn ekki síst kominn undir
visku kvennanna. „I slíkum viðureignum hafa
konur ætíð verið bestu bandamenn lækn-
anna,“ segir dr. Gottlieb. „Þeim er annt um að
vernda fjölskyldur sínar og sjálfar sig og því
gefa þær gaum að nýjungum sem læknavísind-
in hafa fram að færa og bregðast við þeim.“ I
upphafi virtust aðeins kynvilltir karlmenn, vin-
ir þeirra og læknar hafa áhyggjur af þessum
sjúkdómi. En það átti eftir að breytast. „Áhuga-
leysi fjölmiðla og almennings breyttist á
skömmum tíma í hreinustu móðursýki og litið
bar á umhyggju fyrir sjúklingunum og lítið
hirt um að upplýsa fólk um staðreyndir máls-
ins. Þegar sjúkdómur eins og eyðni er annars
vegar er tryllingslegur ótti, sem kynt er undir
með vanþekkingu og fordómum gagnvart fórn-
arlömbunum, enn hættulegri en áhugaleysi.
Við þörfnumst þess sárlega að almenningur
verði betur upplýstur og þar geta konurnar lið-
sinnt okkur,“ segir dr. Michael Gottlieb.
Eyðni hefur haft afar mikil áhrif á almenn-
ing. Á skömmum tíma breyttust fréttir af
sjúkdómnum úr innsíðuklausum í flennistórar
forsíðufréttir.
Dagblaðið The New York Post er frægt fyrir
æsifréttir sínar. I því blaði voru daglega birtar
greinar um eyðni og í þeirri fyrstu var fullyrt
að „innan sextíu ára hefði veiran þurrkað út
allt mannkyn". Þetta mun fræðilega hugsan-
legt ef hver einasti karl, kona og barn hefur
samfarir við eyðnisjúkling eða notar sprautu-
nál sem sýktur eiturlyfjaneytandi hefur notað
til að sprauta sig í æð. En þar sem þessi mögu-
leiki er harla ólíklegur er þessi fullyrðing
vitaskuld fráleit.
En það eru ekki aðeins fjölmiðlarnir sem
hafa ýtt undir óttann við eyðni, vísindamönnum
er einnig kennt um að hafa með orðavali sínu
gert hið sama. Bandaríski læknirinn Martha
Rogers orðar það svo: „Vísindamenn segja
varla nokkurn tíma aldrei.“ Ef vísindamaður
er spurður hvernig eyðni smitist er því venju-
lega svarað með því að hún smitist með
samförum þar sem sæðið beri smit í blóðrásina
gegnum smágerð sár eða rispur í leggöngum
eða endaþarmi, eða ef sæði er gleypt. Einnig
geti hún smitast við blóðgjöf eða ef sprautað er
í æð með óhreinni nál. En ef spurt er hvort
sjúkdómurinn geti smitast með einhverjum
öðrum hætti, svo sem með lofti, mat, klósettset-
um, við altarisgöngu þar sem notaður er sami
bikar fyrir alla, á snyrtistofum og svo fram-
vegis, þá svara vísindamenn alltaf með því að
það sé „mjög ólíklegt". Þannig svar túlkar al-
menningur (þar með talinn forseti Bandaríkj-
anna) sem að það sé hugsanlegt og jafnvel
sennilegt við sérstakar aðstæður. En það má
heita víst að sömu vísindamenn myndu segja
að það væri „mjög ólíklegt" ef einhver spyrði
hvort líklegt væri að maður ætti á hættu að
verða fyrir árás óðs tudda í miðborg New York.
Samtök homma hafa dreift upplýsingum um
eyðni með skrifum í tímarit samtakanna, með
bæklingum sem dreift er í baðhúsum, á börum
og öðrum samkomustöðum homma og í gegnum
útvarpsstöðvar homma í stórborgum Banda-
ríkjanna. Inntak þessa málflutnings er ótvírætt
og gæti bjargað mannslífum: Varasamt kynlíf,
það er samfarir um endaþarm, kynmök með
munni þar sem sæði er gleypt og öll mök þar
sem líkamsvessar berast frá einum til annars,
getur verið banvænt. Tölulegar upplýsingar frá
heilbrigðisstofnunum benda til þess að æ fleiri
taki mark á þessum viðvörunum. Minna ber á
kynsjúkdómum meðal homma en áður og eyðni-
sjúklingum meðal þeirra fjölgar ekki eins ört
og áður.
Annar hópur eyðnisjúklinga stækkar á hinn
bóginn óhugnanlega. Það eru eiturlyfjaneyt-
endur sem skiptast á nálum til að sprauta sig
í æð. Fæstir þeirra eru kynvilltir og mestar lík-
ur eru taldar á að þannig berist smit í konur
og ófædd börn.
Stjórnvöld í Bandaríkjunum hafa ekki gert
neinar tilraunir til að fræða þennan hóp en það
er mun erfiðara að ná til hans en homma. Það
sem þarf fyrst og fremst að brýna fyrir þessum
hópi er hættan af því að skiptast á sprautunál-
um, fremur en fordæma eiturlyfjaneysluna.
Stungið hefur verið upp á því að framleiðendum
verði gert að framleiða nálar sem aðeins er
hægt að nota einu sinni eða að eiturlyfjaneyt-
endum verði gert hægara um vik að útvega sér
hreinar nálar.
- Læknar hvetja fólk, sem ekki er í föstu
sambandi og stundar kynlíf öðru hverju, til að
spyrja rekkjunauta sína um notkun sprautu-
nála og samkynhneigð.
Talið er að það geti verið hættulegt að hafa
kynmök við manneskju sem hefur sprautað sig
í æð á undanförnum átta til tíu árum. Ef ein-
hver hyggst hafa mök við eiturlyfjaneytanda,
sem ekki hefur gengist undir rannsókn, er
mælt með því að nota smokka og hafa alls ekki
samfarir um endaþarm.
23. TBL VI KAN 19