Vikan - 01.01.1987, Qupperneq 16

NAFN VIKUNNAR: GUÐRÚN ÁSMUNDSDÓTTIR
Leikhúsið í kirkjunni
„Gamall draumur er að verða að veru-
leika,“ segir Guðrún Ásmundsdóttir leikstjóri,
leikkona og leikritahöfundur um verk sitt um
danska prestinn og rithöfundinn Kaj Munk
sem frumsýnt verður í Hailgrímskirkju þann
4. janúar. Munk fæddist árið 1898 en lést ein-
mitt 4. janúar 1944.
„Það eru að verða fjögur ár síðan ég skrif-
aði þetta handrit en ég hef gengið með þann
draum í mörg ár að færa leikhús inn í kirkj-
una. Leiklist er svo sterk boðunaraðferð að
mér finnst stórkostlegt að geta sagt það sem
mestu máli skiptir í trúmálunum gegnum leik-
formið.“
- Hvað segja kirkjunnar menn um innrás
leikhússins?
„Ég held að þeir séu almennt hlynntir slíkri
dlraun. Og ástæðan fyrir því að ég skrifaði
um Kaj Munk er sú að fyrir nokkrum árum
kölluðu aðilar úr stjórn Listvinafélags Hall-
grímskirkju okkur hjónin (Kjartan Ragnars-
son) til sín og tjáðu okkur að þeim þætti
mjög æskilegt að prófa leikformið í kirkj-
unni. Ég varð mjög spennt fyrir þessu og við
Kjartan bæði. Við ræddum hvað væri heppi-
legt að leika þar og kom þá upp hugmynd
um leikverk Munks. Ég sagði sem var að ég
hefði ekki sérstakan áhuga á að setja leikrit
hans upp í kirkju því þau finnst mér betur
eiga heima í leikhúsinu þrátt fyrir trúarlegt
efni þeirra. En þá var það sem einn úr hópn-
um vakti athygli mína á prédikunum Munks
og að þar segði meðal annars að hann hefði
séð eftir að hafa skrifað Orðið, eitt frægasta
leikrit sitt. Ég hafði ekki hugmynd um að
þessar prédikanir væru til, hvað þá þýddar á
íslensku, en það kom í ljós að sr. Sigurbjörn
Einarsson hafði þýtt safn þeirra og gefið út
árið 1945. Handrit að prédikununum hafði
sr. Sigurbjörn fengið sent alla leið frá Argent-
ínu því að á þessum tíma voru þær bannaðar
af nasistum í Danmörku. Ég fékk mikinn
áhuga á þessari hugmynd þar eð ég hef alltaf
metið Munk mikils. Því fór ég að lesa þessar
prédikanir hans og meðal annars einn kafla
þar sem hann talar um trú sína og segir að
sér finnist stundum sem sín trú sé í rauninni
miklu veikari en safnaðarbarna sinna. Hann
segir: „Það er ykkar trú á stundum sem gefur
mér kraftinn til að halda áfram, þetta sam-
band við ykkur sem gerir minn veikleika að
styrkleika.“ Svo segir hann unt Orðið sem
þá var verið að sýna í Kaupmannahöfn við
gífurlegar vinsældir: „I þessu leikriti læt ég
reisa manneskju upp frá dauðum, en ég sem
prestur hef hvað eftir annað setið við sjúkra-
beð þar sem sjúklingurinn þráir ekkert nema
dauðann og ég get ekki gefið honum dauð-
ann. Leikritaskáldið Kaj Munk getur reist fólk
upp frá dauðum en presturinn Kaj Munk get-
ur ekki einu sinni gefið því dauðann." Mér
fannst þetta svo stórkostleg játning og fallega
sagt að ég fór að fá jafnvel meiri áhuga á
prédikaranum Kaj Munk en leikritaskáldinu.
Þessar ræður hans eru algjör snilld, sjálfsagt
bæði vegna þess hve einlægur og heiðarlegur
hann er og svo vegna skáldgáfunnar. Hann
skoðaði Biblíuna út frá sínum sérstæða sjón-
arhóli og sagði eitt sinn að Biblían væri svo
frumstæð bók að hún mundi aldrei fá stöðu
í nokkru stjórnarráði, til þess vantaði hana
menningu. „Hún er frumstæð vegna þess að
hún hefur þessa kauðalegu trú á sannleik-
ann,“ sagði hann.
Þetta leikrit mitt, sem ég vil frekar kalla
leikgerð vegna þess að ég nota eins mikið af
texta Munks og ég mögulega get, er einnig
byggt á hans eigin ævisögu, Foráret sá sagte
kommer. Hann skrifaði hana, þó undarlegt
sé, aðems 44 ára gamall og dó tveimur árum
síðar. í formála bókarinnar skrifaði hann:
„Ástæðan fyrir því að ég skrifa nú ævisögu
mína er þessi.“ Og svo er bara auð síða þar
til neðst en þar stendur: „Einmitt þetta er
ástæðan. Og þegar betri tímar koma og landið
ekki lengur hersetið, þá skal ég segja ykkur
það.“ Nú er vitað að hann skrifaði ævisögu
sína vegna þess að hann var í banni alls stað-
ar. Hann starfaði svo kröftuglega gegn
nasistum að honum var bannað að flytja ræð-
ur, kirkjur voru lokaðar fyrir honum, honum
var bannað að skrifa í blöðin og gefa út bæk-
ur. Hann var hreinlega lokaður inni á heimili
sínu.
Ég byggi líka töluvert á blaðagreinum sem
hann skrifaði á þeim tveimur árum sem hann
aðhylltist nasismann, 1932-34. Á þessum
árum var Munk blaðamaður og þótti svo
góður að hann var sendur til Þýskalands þar
sem allt var að gerast, nasisminn að vinna
sigur og Hitler að komast til valda. Hann
heillaðist í fyrstu af þessari von Þýskalands
og trúði að foringinn myndi bæta úr eymd
Evrópu. Hann skrifaði eldheitar blaðagreinar
um þessa atburði og enn þann dag í dag eru
gefnar út bækur til að núa honum þessu um
nasir. En þegar Kaj Munk sá hið rétta andlit
Hitlers og nasismans hafði hann kjarkinn til
að snúa gjörsamlega við blaðinu. Nokkrum
árum áður en stríðið braust út, 1939. var
hann farinn að skrifa á móti nasismanum.
Leikrit hans, Hann situr við deigluna, sem
hann skrifaði 1936, er til dæmis eins andnas-
ískt og hægt er að hugsa sér. Þetta hafði þær
afleiðingar að í lok stríðsins drógu nasistar
hann út af heimili sínu og skutu hann. Líkið
fannst svo í skurði nálægt Silkiborg 4. janúar
1944 - og nú, sama mánaðardag íjörutíu og
þremur árum síðar, ætlum við að frumsýna
verk um líf og starf þessa merka manns. Það
verður okkur sérstök ánægja að ekkja Munks,
Lisa, og sonur þeirra, Arne, ætla að koma
og vera viðstödd frumsýninguna."
- Hvernig er svo að setja upp leiksýningu
í kirkju?
„Við fengum á æfingatímanum góða aðstoð
frá sænskum hjónum, Birgittu og Ingmar
Hellested, sem voru með okkur í viku. Hann
er prestur og hún leiklistarmenntuð og hefur
rekið kirkjuleikhús í Svíþjóð í þrjátíu ár og
gert mjög merkilega hluti á því sviði. Okkur
hefur verið mikill styrkur að leiðsögn þeirra
því við erum að gera hér nýja hluti og auðvit-
að vorum við hikandi í fyrstu. En þau hvöttu
okkur og sýndu okkur fram á að við erum
ekki að vinna nein helgispjöll þó við setjum
upp „sprúðlandi" leikhús í kirkjunni. Þau
sögðu réttilega: „Kirkja þýðir söfnuður og
þið eruð söfnuðurinn - og þó þið séuð ekki
prestlærð þá hafið þið rétt til að flytja ykkar
guðsþjónustu.“
Meiningin er svo reyndar, ef vel gengur, að
sýna þetta leikrit í fleiri kirkjum. Okkur hefur
liðið mjög vel hér í Hallgrímskirkju en auðvit-
að erum við ekki einungis bundin við hana.
Ég var svo bjartsýn, þegar ég byrjaði að skrifa
þetta verk, að ég skrifaði fremst í bókina:
„Leikritið um Kaj Munk, sem skal leikast í
öllum kirkjum á Islandi. - Tilganginum væri
náð ef það yrði trúarvakning fyrir þá sem á
það hlýða.“ Þetta eru stórir draumar en jafn-
vel þó okkur takist ekki að sannfæra nema
eina manneskju í öllum kirkjum á íslandi um
hvað trúin er stórkostlegur hlutur þá væri til-
ganginum náð.“
Hversu margir leikarar eru í sýningunni
og hver leikur Kaj Munk?
„Leikendur í sýningunni eru alls fjórtán,
þar af þrír sem fara með hlutverk Munks.
Daði Sverrisson leikur hann sex ára en það
er skömmu áður en móðir hans lést, faðir
hans hafði látist áður. ívar Sverrisson leikur
hann nokkru eldri þegar hann er kominn í
fóstur til Maríu og Peters Munk, fátækra
bændahjóna sem reyndust honum óskaplega
vel. Og svo er það Árnar Jónsson sem leikur
Munk fullorðinn. Helena Jóhannsdóttir dans-
ar hlutverk móðurinnar og tónlistin er eftir
Þorkel Sigurbjörnsson.
Það má segja að það sé farið af stað af
miklum kjarki, með svo fjölmenna sýningu,
en ég hef verið svo lánsöm að fá með mér
mjög gott fólk, eins og til dæmis Arnar Jóns-
son í þetta mikilvæga hlutverk sem sýningin
stendur og fellur með. Það hafa allir unnið
af svo mikilli alúð, þó kannski ýmislegt skorti
á tæknina, að kjarkurinn óx auðveldlega er á
leið. Og nú er gamli draumurinn minn urn
það bil að rætast.“
Mynd: Helgi Friðjónsson
Viðtal: Guðrún Alfreðsdóttir