Vikan - 17.09.1987, Blaðsíða 15

Texti: Sigrún Ása Markúsdóttir-Myndir: helgiskj. friðjónsson
ekki undir eins miklu tilfinningalegu álagi
og þeir sem fengu litla sem enga upplýs-
ingu.
Þá er ekki síður mikilvægt að nánir að-
standendur sjúklingsins njóti góðrar
kennslu og leiðsagnar. Almennar upplýs-
ingar um framgang mála draga úr spennu
og kviða. Aðstandendur, sem fengu góða
fræðslu, sögðust hafa getað unnið bug á
óttanum og einbeitt sér að því að styrkja
hinn sjúka og þar með aukið líkur á góðum
og jöfnum bata. Hinir sem fengu litla eða
alls enga fræðslu sögðust hafa orðið ótta-
slegnir, kvíðafullir og ekki getað komið
sjúklingnum til hjálpar. Þar með juku þeir
tilfinningalegt álag sjúklingsins og minnk-
uðu líkurnar á bata.
Hér hefur verið greint frá mikilvægi leið-
sagnar og þeim áhrifum sem hún hefur á
sjúklinginn og fjölskyldu hans. Hins vegar
er því enn ósvarað með hvaða hætti þessi
tilsögn skuli fara fram. Ýmiss konar leið-
sagnarkerfi hafa verið fundin upp og flestir
spítalar nota sitt eigið skipulag, en nokkur
sameiginleg atriði má finna í þeim flestum.
Rannsóknir sýna að sjúklingar meta það
mikils ef þeir fá i hendurnar skýringar á
því sem framundan er. Meðal annars hefur
komið í ljós að fáir sjúkiingar vita hver er
tilgangur blóðtöku, þarmaskolunar, föstu,
raksturs, lyfjagjafar og vökavagjafar i æð.
Af þeim sökum leggja mörg sjúkrahús
áherslu á að sjúklingar fái haldgóðar upp-
lýsingar um sjúkrahúsdvölina og ýmis atriði
hennar.
Nokkur sjúkrahús gefa út sérstaka leið-
beiningabæklinga fyrir sjúklinga á leið í
uppskurð. í þessum bæklingi er sjúkrahús-
vistinni yfirleitt skipt í þrennt. Fyrsti hlut-
inn fjallar um tímabilið fram að upþskurði.
Þar er greint frá öllu því sem sjúklingurinn
upplifir, þá er hver athöfn útskýrð, svo og
sagt frá tilgangi hennar og loks er sjúklingi
ráðlagt hvernig best sé að bregðast við
umstanginu. í öðrum hluta bæklingsins er
sagt frá svæfingunni og áhrifum hennar, svo
og uppskurðinum og eðli hans. I þriðja
hluta bæklingsins er svo fjallað um tímabil-
ið fram að útskrift. Þar er sagt frá líkam-
legri og andlegri vanlíðan sem herjar á
sjúklinga eftir aðgerð og leiðum til þess að
vinna gegn slíkri vanlíðan. Loks er greint
frá atriðum sem koma sjúklingi að gagni
þegar hann heldur út í hvunndaginn á nýj-
an leik.
Gildi svona bæklings verður ekki dregið
í efa. Hins vegar er það álit margra sem
um þessi mál fjalla að sjúklingar skuli einn-
ig fá persónulega ráðgjöf fyrir uppskurð;
hjúkrunarfólk eða sérstakir ráðgjafar eigi
að vera til taks, fræða sjúklinginn ítarlegar
um gang mála og svara spurningum hans.
Þá benda ýmsir á mikilvægi þess að sjúkl-
ingar fái að hitta aðra sem hafa gengist
undir svipaðan uppskurð og þeir síðar-
nefndu ræði reynslu sína, gefi góð ráð og
svari spurningum sjúklinga.
Eftir uppskurð leggja sjúkrahús meiri
áherslu á þátt starfsfólksins en upplýs-
ingabæklinga við kennslu og fræðslu til
handa sjúklingum. Fyrstu dagana eftir að-
gerðina eru flestir sjúklingar undir miklu
tilfinningalegu álagi. Þeir verða að sætta
sig við sársauka, breytta sjálfsmynd og
nýtt hlutverk sem hún skapar. Hjúkrunar-
fólk getur kennt mönnum að hafa stjórn á
sársaukanum sem fylgir aðgerðinni og gert
þeim grein fyrir skurðinum og hvernig ber
að umgangast hann. Þá er mikilvægt að
starfsfólk hvetji sjúklinginn til dáða og get-
ur það þar með aukið sjálfstraust hans og
vilja til þess að takast á við hvunndaginn
á ný. Þar með flýtir það fyrir andlegum
og líkamlegum bata þess sjúka.
Það er ekki síður mikilvægt að fræðsla
fyrir nána aðstandendur sé vönduð og sett
fram á skýran og greinargóðan hátt. Fyrir
uppskurð er nauðsynlegt að aðstandendur
fái vitneskju um tilgang og eðli aðgerðar-
innar og hvaða áhrif sjúkrahúsdvölin muni
að öllum líkindum hafa á þann sjúka. Að
uppskurði loknum verður að segja aðstand-
endum frá raunverulegum batahorfum,
hvaða gagn þeir geti gert, svo og þeim styrk
sem þeir geti veitt sínum nánustu.
Þetta má gera á ýmsa vegu. Flest sjúkra-
hús gefa aðstandendum bæklinga með
nauðsynlegum upplýsingum, sum halda
stutt námskeið fyrir fjölskyldumeðlimina,
þar sem þessi mál eru brotin til mergjar,
og til er að sýndar séu fræðslumyndir um
þessi mál eða aðstandendum gefinn kostur
á að leigja slíkar myndir.
Þá verða samskipti hjúkrunarfólks og
fjölskyldu að vera góð og það er æskilegt
að skilningur og traust ríki á milli þessara
aðila. Samstillt átak hjúkrunarfólks og fjöl-
skyldu virðist glæða batahorfur sjúklinga.
Rannsóknir sýna að þegar hjúkrunarfólk
ræðir við fjölskyldumeðlimi og útskýrir
sjálft gang mála minnka kvíði og spenna
hinna síðarnefndu. Að aðgerð lokinni verð-
ur fjölskyldan einnig að fá tækifæri til þess
að ræða við hjúkrunarfólk, fá upplýsingar
um líðan sjúklingsins og rétt viðbrögð við
breyttri hegðun hans. Þá verður að búa það
undir tilfinningaleg áföll sem það getur
sjálft orðið fyrir í tengslum við uppskurðinn
og það erfiðleikatímabil sem sjúklingurinn
gengur í gegnum fyrstu vikurnar eftir út-
skrift.
Ef áberandi líkamshlutar eru fjarlægðir
af sjúklingi er nauðsynlegt að bæði sjúkling-
urinn og fjölskylda hans fái ítarlegri leið-
sögn og athygli en þeir sem gangast undir
venjulega skurðaðgerð. Einkum er mikil-
vægt að gera sjúklingnum og fjölskyldu
hans grein fyrir eftirköstunum, sem þegar
hefur verið lýst, og kenna honum að vinna
bug á neikvæðum tilfinningum og sætta
hann við breytta sjálfsmynd. Þá verður að
undirbúa fjölskylduna vel undir líkamlega
og andlega breytingu sem verður á hinum
sjúka, svo og tilfinningaleg átök sem að-
standendur glíma oft við í kjölfar umskipt-
anna. Stundum fyllast aðstandendur
skömm gagnvart umhverfmu og fyrirlitn-
ingu á þeim sjúka en þessar tilfinningar
verður að sjálfsögðu að uppræta. Rann-
sóknir sýna aftur á móti að góð tilsögn
flýtir fyrir líkamlegum bata þess sjúka og
dregur úr andlegri vanlíðan allra sem málið
snertir.
Sjúklingum og aðstandendum þeirra hrýs
oft á tíðum hugur við miklum aðgerðum
og eftirköstum þeirra. Það verður að draga
úr þessum kvíða með öllum tiltækum ráð-
um því hræðsla og spenna, sem er henni
samfara, minnka likur á bata.
Góð tilsögn er mikilvæg en fram á allra
síðustu ár var lögð lítil rækt við alla kennslu
og leiðsögn af þessum toga. Nú hefur orð-
ið mikil breyting á og sjúkrahús víðs vegar
um heim leggja mikla áherslu á vandaða
og greinargóða fræðslu til handa sjúkling-
um og aðstandendum þeirra. Góð upplýs-
ing dregur úr ótta og óöryggi, eykur
vellíðan sjúklinga og flýtir fyrir bata. Þar
með sparar hún sjúkrahúsum tíma og fyrir-
höfn og sjúklingum líkamlegar kvalir og
sálarraunir.
Heimildir:
Dodge J.S. What patients should be told. American Jour-
nal of nursing 1972, 72, no 10, 1852-54.
Fraulini Kay E. Coping mechanism and recovery from
surgery. AORN Journal, May 1983, 37, no 6, 1198-1205.
Hansen Ingeborg. Patienterne onsker bedre oplysninger
om postoperative smerter. Sygeplejesken 1985, no 8, 8-15.
Kelly M P. Loss and grief reactions as responses to sur-
gery. Journal of advanced nursing 1985, no 10, 517-525.
38. TBL VIKAN 15