Vikan - 19.11.1987, Side 50

Texti: Árni Sigurðsson
Þó að tóbakið hafi ekki borist
til Evrópu fyrr en eftir að Kól-
umbus sigldi í vesturátt yfir Atl-
antshafið í þeirri von að finna
Indland, hófust pípureykingar í
Evrópu heilum fimmtán hundr-
uð árum fyrir för hans, ef ekki
fyrr. Keltar reyktu ilmríkar
kryddjurtir í járnpípum sem þeir
útbjuggu í þeim tilgangi. Forn-
leifafræðingar hafa sannað tilvist
járn- og terrakotta-pípa'1 á jafn
fjarlægum stöðum frá hvor öðr-
um og Ítalíu, Rússlandi og ír-
landi. Freskumyndir sem grafnar
hafa verið undan öskunni í Pom-
peii sýna menn reykjandi pípu,
ánægða á svip sem fór eftir gerð
jurtarinnar sem reykt var í það
og það sinnið.
Það voru amerísku indíánarnir
sem þróuðu pípureykingar á
tóbaki. Þær gegndu trúarlegum
tilgangi. Einn liðsmanna í leið-
angri Sir Walters Raleigh reit að
innfæddir teldu tóbakið sérstaka
gjöf frá „Andanum Mikla“ - gjöf
svo öfluga að hún verndaði
stríðsmenn og lægði öldur hafs-
ins fyrir fiskimenn.
Fyrstu evrópsku pípurnar voru
einfaldar að gerð og úr leir. Það
var ekki fyrr en upp úr 1660 að
pípur tóku á sig skrautlegri
mynd. Þegar leið á átjándu öld-
ina var farið að gera pípur úr
silfri, postulíni, jaðe og agati.
Það var öld hagleikssmiða í
pípugerð en þrátt fyrir fegurð
skrautpípa sem þessara hentuðu
þær illa til reykinga og leir hélt
áfram að vera grunnhráefnið í
pípur þar til merskúmspípur2'
komu til sögunnar. Þær voru oft
fagurlega útskornar í líki
þekktra manna. Hagleikssmiðir í
París gerðu svo fagrar pípur að
þær seldust þá fyrir 50 pund, en
þá upphæð má margfalda tíu til
fjórtán sinnum til að fá út núvirði
þeirrar fjárhæðar. Enskir pípu-
gerðarmenn gerðu pípur sem
persónugerðu jafnvel þjóðsög-
una um viðureign St. Georgs og
Drekans, en algengara var þó að
þær væru í líki þekktra manna,
t.d. Wellingtons hershöfðingja,
en það var kaldhæðni örlaganna
að hann reyndi að stöðva tóbaks-
notkun í breska hernum.
Þar til briar-rótin hélt innreið
sína í pípugerð voru pípur aðal-
lega gerðar úr merskúmi og
postulíni fyrir hástéttina en úr
leir fyrir hinar vinnandi stéttir.
En pílagrímsferð að fæðingar-
stað Napóleóns átti eftir að
breyta því öllu.
48 VIKAN
Margar þjóðsögur hafa spunn-
ist út frá því hvernig farið var að
nota briar-rót í pípugerð svo
ekki er kannski mikið mark tak-
andi á sögunni en hún fylgir samt
hér með. Hún er á þá leið að
franskur merskúmspípufram-
leiðandi var í pílagrímsferð að
fæðingarstað Napóleóns á Kors-
íku árið 1821, þegar uppáhalds-
pípan hans brotnaði. Pípufram-
leiðandinn bað innfæddan hag-
leikssmið að gera sér alveg eins
pípu en þar sem hráefni var af
skornum skammti valdi hann
briar-rót til pípugerðarinnar.
Þessi tilraun á að hafa tekist svo
vel að pípuframleiðandinn sá til
þess að vænar birgðir briar-rótar
voru fluttar til St. Claude, þorps
er liggur hátt í Júra-fjöllum við
landamæri Frakklands og Sviss,
en þar er að finna úrvals tré-
skurðarmenn. Árið 1860 fóru
nokkrir þeirra til London og
hófu pípugerð þar sem síðan hef-
ur vaxið í iðnað sem flytur út ár-
lega pípur fyrir 5.000.000 pund.
Brier er það sem á íslensku
kallast hvítlyng, en það er suður-
evrópskur runni. Úr rótum hans
eru gerðar hvað bestar reykjar-
pípur. Hin sanna brier-pípa er
aðeins gerð úr afar harðri og
þurri rót fullvaxins runna, sem
getur verið allt að 250 ára
gamall.
Mikil vinna felst í að búa til
góða brier-pípu. Fyrst þarf að
velja hentuga rót, sem síðan er
hreinsuð og rannsökuð til að
finna hvort í henni leynist gallar
eða sprungur. Hún er því næst
geymd í jarðvegi í nokkra mán-
uði, og því næst skorin í kubba,
sem pípan er síðan gerð úr. En
áður en það er gert eru kubbarn-
ir skoðaðir að nýju, soðnir í
vatni í tólf tíma til að drepa það
líf sem kann að leynast í þeim og
að lokum komið fyrir í þurrkun-
arhúsum þar sem þeir eru
geymdir í sex mánuði. Aðeins
þá, eftir þessa vandlegu
meðferð, er brier-rótin send til
sjálfra pípugerðarmannanna.
Áður fyrr var hver pípa skorin til
í höndunum en með aukinni
ásælni í brier-pípur var þróaður
sérhæfðar vélar sem skera og