Vikan - 31.05.1990, Blaðsíða 28

TEXTI: ÆVAR R. KVARAN
vitnaö sé í orö sjálfs höfundar „vegna mikillar
forvitni um þau öfl sem hrinda af stað og liggja
til grundvallar hegöun einstaklingsins innan
fjölskyldunnar". Hér kemur viö sögu hin um-
deilda kenning Freuds um mikilvægi kyndulda,
hin svokallaða ödipusduld - óeðlileg ást sonar
á móður eða dóttur á föður.
En hvers vegna er þetta kallað ödipusduld?
Sorg Elektru yfir morði föður síns er óskap-
leg. Hún eróhuggandi. Klædd sorgarklæðnaði
fer hún út úr konungshöllinni og harmar þung
örlög sín. Móðir hennar og stjúpfaðir fara með
hana eins og ambátt og hún fær aðeins það
nauðsynlegasta í mat og klæðum til þess að
\ /afasamt er hvort nokl
\ / ingur hefur haft meiri áhrif <
\ / bókmenntir en Sigmund Freud, höf-
\ / undur kenningarinnar um sálkönnun.
V Sálfræðilega skáldsagan hefur orðið
tískufyrirbæri á 20. öld og viðfangsefni höf-
unda ótal leikrita og kvikmynda. Sígilt dæmi
um leikrit, þar sem tilfinningaflækjur sálarlífs-
ins mynda efniviðinn, er til dæmis hinn merki-
legi þríleikur Eugenes O’Neills, Ei má sköpum
renna, sem fluttur var í útvarpið haustið 1960 í
vandaðri þýðingu Árna Guönasonar magist-
ers. Nefndi þýðandi leikritin, sem mynda
þrenninguna, eftir örlaganornunum, Urði,
Verðandi og Skuld, og er það í góðu samræmi
við titil þríleiksins.
í þessari ægilegu fjölskyldusögu tekur Eug-
rvarþessi Ödi-
r ;‘SÖgnin . um
Ödipus konung, ó-
gæfumanninn sem
kvæntistmóðurs
og varð morðingi i
ur síns, kom fram f:.
kviðum Hómers en birtist þó í enn ægílé
Ijósi f verkum Sófóklesar. Við skulum þess
vegna athuga hana eins og hún birtist í hinum
máttuga harmleik Sófóklesar, Elektru, sem
einmitt fjallar um sömu persónur og þríleikur
Æskylosar, sá sem varð fyrirmynd O’Neills.
Nákvæmlega hálfri öld eftir lát fyrsta mikla
harmleikjaskálds Grikkja, Æskylosar, dó hinn
merkilegi eftirmaður hans á þessu sviði skáld-
skapar, Sófókles, hálffertugur. Þetta var árið
i, Eléktru, systur
Orestesar. Hún
eggjar bróður sinn til
hefnda á móðurinni,
Klytemnestru, og elsk-
huga hennar, Ægis-
tosi, en þau hafa myrt
föður þeirra systkina
svo þau mættu
njótast.
K YNDuLDiR
Ástœður þess að Sigmund Freud nefndi hið óhugn-
anlega afbrigði ðstar milli nðskildra ödipusarduld
ene O'Neill ödipusduldina til meðferðar og
byggir útlínur verksins á Hómersögninni um
Agamemnon konung, Klytemnestru drottn-
ingu og börn þeirra, Elektru og Orestes, eins
og þessar persónur koma fyrir í Oresteia, þrí-
leik fyrsta fræga harmleikjaskálds Grikkja,
Æskylosar.
O'Neill hefur endursagt og endurskapað
þennan harmleik í Ijósi nútímans, lætur hann
gerast á okkar tímum. En í stað þess aö fylgja
hinum forna skilningi, að örlögin séu verkfæri í
höndum hinna duttlungafullu guða, hefur
O’Neill, í betra samræmi við skilning nútíma-
mannsins, sýnt hvernig maðurinn hrekst áfram
fyrir veðri og vindum eigin ástríðna og tilfinn-
inga uns hann að lokum hlýtur að horfast í
augu við afleiðingarnar - örlög sín.
Þríleikurinn Ei má sköpum renna, er eins og
kunnugt er, áhrifamikið verk og skrifað, svo
t
404 f. Kr. Talið er að í verkum hans komi eink-
ar vel í Ijós samræmið í grískri þjóðarsál. Hann
var einnig svo heppinn að tilheyra þeirri kyn-
slóð sem naut ávaxtanna af hinum fræga sigri
Grikkja á Persum við Salamis, sem myndaði
þáttaskil í lífi þjóðarinnar. Sófókles naut þess
að lifa manndómsárin á gullöld Periklesar.
Hann naut í ríkum mæli aðdáunar þakklátrar
menningarþjóðar, gat því algjörlega helgað sig
skáldlistinni og bar einnig gæfu til þess að
halda sköpunarmætti sínum til hinsta dags.
Þótt Sófókles hafi skrifað 123 leikrit hafa ekki
varðveist eftir hann nema sjö harmleikrit.
armleikurinn um Elektru
Elektra mun vera meðal fyrstu verka hans.
Harmleikur þessi dregur nafn af aðalpersón-
draga fram Iffið. Verst af öllu er þó að hún
neyðist til að búa undir sama þaki og morðingi
hins virta og elskaða föður. Eina von Elektru
og Orestesar er bróðirinn sem komið var undan
strax eftir dauða Agamemnons og einhvern
tíma kemur aftur heim sem fullorðinn maður til
þess að hefna fyrir hinn ægilega glæp móður-
innar og elskhuga hennar.
En þá kemur gamall þjónn og tryggur og
segir frá því að Orestes sé látinn; hann hafi
farist í kappakstri í leiknum við Delfilaunhelg-
arnar. Elektra er sem steini lostin af harmi en
móðir hennar hrósar happi. Loksins er af henni
létt óttanum við hefnd Orestesar en hann hefur
ofsótt hana nótt sem nýtan dag. Með hæðnis-
hlátri segir Klytemnestra við örvæntingarfulla
dóttur sína: „Þú hefur ekki aðra átyllu til að
hata mig en að ég hef drepið föður þinn.“
Þegar tveir menn koma með ösku bróðurins
28 VIKAN ÍITBL. 1990