Vikan - 16.04.1992, Blaðsíða 41

Nú skal ég segja ykkur soldið
skemmtilegt. Það var eitt sinn
fyrir mörgum árum að halda átti
stórt og mikið brúðkaup í Svart-
sævarsókn í Vermlandi. Þaö átti
að halda kirkjubrúðkaup og mikil veisluhöld í
þrjá daga. Hvern dag sem brúðkaupið stæði
skyldi dansinn byrja snemma kvölds'óg vara
langt fram eftir nóttu.
Þar sem mikið átti að dansa var mikilvægt
að útvega góðan fiðlara og nefndarmaðurinn
Níels Eileifsson, sem efndi til veislunnar, hafði
meiri áhyggjur af því en nokkru öðru. Fiðlarann
þann sem völ var á í Svartsævarsókn vildi
hann ekki biðja. Sá hét Jón Austri og víst haföi
hann gott orð á sér, það vissi nefndarmaöurinn
mætavel, en hann var svo fátækur að hann átti
til að koma fram í útslitnum jakka og skólaus.
Slíkan lafalúða gat nefndarmaðurinn ekki
hugsaö sér í fararbroddi brúðarfylgdarinnar.
Um síðir ákvað hann að senda boð til
manns í Hérasveit sem kallaður var Spila-
Marteinn og athuga hvort hann væri fáanlegur
til að leika í brúðkaupinu.
Spila-Marteinn svaraöi að bragöi að í
Svartsæ spilaði hann ekki því að í þeirri sókn
byggi fiðlari sá sem hæfastur væri í gjörvöllu
Vermlandi og meðan þeir hefðu hann þyrftu
þeir ekki á öðrum að halda.
Þegar Níels Eileifsson fékk þetta svar hugs-
aði hann sig um í nokkra daga og sendi síðan
fyrirspurn til fiðlara sem bjó í Kílsókn og hét Óli
í Sefbakka og spurði hvort hann myndi vilja
leika í brúðkaupi dóttur sinnar.
En Óli i Sefbakka svaraði líkt og Spila-
Marteinn. Bað að heilsa Níelsi Eileifssyni og
benti á að þar sem þeir hefðu slíkan ágætis
fiðlara í sinni sókn og Jón Austra vildi hann
ekki spila þar.
Níels Eileifssyni mislíkaði að tónlistarmenn-
irnir skyldu ætla sér með þessu móti að þvinga
upp á hann mann sem hann kærði sig ekki um.
Heiðurs síns vegna fannst honum að sér bæri
að útvega annan fiðlara en Jón Austra.
Nokkrum dögum eftir að hafa fengið svar frá
Óla I Sefbakka sendi hann vinnumann til Lars
Larssonar fiðlara á Engi í næstu sókn.
Lars Larsson var vel stæður og átti góða
jörð. Hann var bæði hygginn og gætinn og ekki
eins bráðgeðja og hinir fiðlararnir.
En honum eins og hinum varð samstundis
hugsað til Jóns Austra og hvernig á því stæði
að sllikur maður spilaði ekki í brúðkaupinu.
Vinnumanninum þótti kænlegast að svara
sem svo að þar sem Jón Austri væri heima-
maður ættu menn kost á að hlýða á hann hve-
nær sem væri. En þar sem halda átti svo stórt
brúðkaup vildi Níels Eileifsson bjóða upp á
eitthvað sjaldgæfara og betra.
- Ég efast nú um að hann fái nokkurn betri,
sagði Lars Larsson.
- Þér ætlið kannski að segja það sama og
Spila-Marteinn og Óli í Sefbakka, svaraði
vinnumaðurinn og sagði hvernig gengið hefði
með þá.
Lars Larsson hlustaði á frásögn þiltsins og
sat hljóður langa stund í þungum þönkum. Að
lokum svaraði hann játandi.
- Skilaðu kveðju til húsbóndans með þakk-
læti fyrir boðið og segðu að ég muni koma.
Næsta sunnudag kom einnig Lars Larsson
til kirkjunnar í Svartsæ.
Hann kom akandi inn á svæðið fyrir framan
kirkjuna I sama mund og gestirnir voru að raða
sér upp. Hann kom í vagni með góðum hesti
fyrir, var klæddur svörtum klæðisfötum og tók
fram fiðluna úr gljáfægðum kassa. Níels
Eileifsson tók honum fagnandi og hugsaði sem
svo að þessum manni gæti hann verið stoltur
af.
Litlu seinna kom einnig Jón Austri gangandi
til kirkjunnar með fiðluna undir hendinni. Hann
gekk rakleitt til gestanna, sem umkringdu
brúðina, rétt eins og til þess kallaður að spila I
brúðkaupinu.
Jón Austri kom í gamla gráa vaðmálsjakk-
anum sem menn höfðu séö hann klæðast frá
ómunatíð en af því þetta var merkisbrúðkaup
hafði konan reynt að lagfæra hann og saumað
stórar grænar bætur á olnbogana. Þetta var
stór og myndarlegur maður og hefði sómt sér
vel í fararbroddi brúðargöngunnar hefði hann
ekki verið svona illa til fara og andlit hans ekki
verið svona rúnum rist af áhyggjum og and-
streymi.
Þegar Lars Larsson kom auga á Jón Austra
virtist hann verða ögn óánægður.
- Jæja, svo þið hafið einnig beðið Jón
Austra að koma, sagði hann í hálfum hljóðum
við Níels Eileifsson. Það ætti ekki að skaða að
við séum tveir fiðlarar í svo stóru brúðkaupi.
- Ja, ég hef nú reyndar ekki boðið honum,
sagði Níels Eileifsson með áherslu og ég skil
ekki hvers vegna hann hefur komið. Þið skuluö
fá að sjá að ég skal láta hann vita að hingað
eigi hann ekki erindi.
- Það hefur einhver boðið honum sem vill
stofna til vandræða, sagði Lars Larsson. Ef þú
vilt hafa mín ráð þá láttu sem ekkert sé og
bjóddu hann velkominn. Ég hef heyrt menn
segja að hann sé skapmikill og það er aldrei að
vita nema hann stofni til óeirða ef þú lætur
hann vita að hann sé ekki til kallaður.
Þetta skildi nefndarmaðurinn. Enda var um
seinan að standa í stímabraki því að brúð-
kaupsgestir höfðu myndað röö og voru þegar
tilbúnir. Hann gekk því til Jóns Austra og bauð
hann velkominn.
Þar næst stilltu þeir sér upp, báðir fiðlararnir
fyrir framan gestarööina. Brúðarparið gekk
undir tjaldhimni og brúðarmeyjar og -sveinar
gengu hönd í hönd. Þar á eftir komu foreldrar
og skyldmenni og röðin var bæði löng og
glæsileg.
Þegar allt var tilbúið gekk einn af sveinunum
fram til tónlistarmannanna og bað þá að hefja
brúðarvalsinn.
Báðir fiðlararnir smeygðu fiðlunum undir
hökuna og biðu þannig tilbúnir.
Því það var gömul venja í Svartsæ að sá
sem talinn var bestur fiðluleikari skyldi byrja að
spila og stjórna hljóðfæraleiknum.
Brúðarsveinninn leit á Lars Larsson eins og
hann ætlaðist til að hann byrjaði en Lars Lars-
son horfði á Jón Austra og sagði:
- Þaö er Jón Austri sem á að byrja.
En það þótti Jóni Austra ekki viðeigandi,
taldi að hinn sem var klæddur eins og höfðingi
ætti að stjórna frekar en hann sem hafði komið
í slitna jakkanum sínum beint úr þessu auma
hreysi þar sem ekki var annaö en fátækt og
neyð.
- Nei, fyrir alla muni, sagði hann. Nei, fyrir
alla muni!
Hann sá að brúðguminn gaf Lars Larsson
merki.
- Lars Larsson á að byrja, sagði hann.
Þegar Jón Austri heyrði brúðgumann segja
þetta tók hann fiðluna undan hökunni og steig
eitt skref til hliðar.
En Lars Larsson hreyfði sig ekki heldur stóð
föstum fótum og öruggur á sínum stað. Og lyfti
ekki heldur boganum.
- Það er Jón Austri sem á að byrja, endur-
tók hann. Hann sagði orðin hægt og með
áherslu, eins og sá sem er vanur að fá vilja
sínum framgengt.
Það varð uppnám I hópnum út af þessari töf.
Faðir brúðarinnar gekk til Lars Larssonar og
bað hann að byrja. Kirkjuvörðurinn birtist í dyr-
unum og veifaði til fólksins að það skyldi hafa
hraðan á. Presturinn stóð þegar við altarið og
beið.
- Þú verður þá að biðja Jón Austra að byrja
að spila, sagði Lars Larsson. Við fiðluleikarar
álítum hann bestan meðal okkar.
- Það má vera, sagði húsbóndinn, en okkur
bændum þykir meira til þín koma, Lars
Larsson. Einnig hinir bændurnirfærðu sig nær.
- Svona, svona, byrja nú, sögðu þeir.
Presturinn bíður. Við verðum að athlægi fyrir
kirkjugestum.
Lars Larsson stóð þarna drjúgur og fastur
fyrir eins og áður.
- Ég veit ekki hvers vegna fólkið I þessum
söfnuði hefur á móti því að þess eigin fiðluleik-
ari sé fremstur, sagði hann.
Níels Eileifsson var æfur yfir að Jón Austri
skyldi þvingaður upp á hann á þennan hátt.
Hann gekk fast að Lars Larsson og hvíslaði:
- Mér skilst að það sért þú sem hefur boðið
Jón Austra hingað og viljir heiðra hann með
þessari framkomu. En flýttu þér nú að spila!
Annars flæmi ég þennan leppalúða burt héðan
með skömm.
Lars Larsson leit fast framan í hann og kink-
aði kolli án sýnilegrar reiði.
- Já, þú hefur rétt fyrir þér í því að þessu
verður að Ijúka, sagði hann.
Hann gaf þá Jóni Austra merki um að koma
aftur á sinn stað. Síðan steig hann eitt skref
fram og sneri sér við svo allir gætu séð hann;
fleygði því næst fiðluboganum frá sér, tók fram
sjálfskeiðunginn sinn og skar i sundur alla
fjóra fiðlustrengina sem brustu með háum
smell.
- Það skal ekki segjast um mig að ég álíti
mig meiri en Jón Austra, sagöi hann.
En þannig var statt fyrir Jóni Austra að í þrjú
ár hafði hann velt fyrir sér lagi sem hann fann
að bjó innra með honum fullgert en sem hann
hafði ekki getað komið á framfæri vegna þess
hve allt gekk erfiðlega fyrir honum þar heima,
því það bar aldrei neitt við hjá honum, hvorki
stórt né smátt, sem lyfti honum upþ yfir gráan
hversdagsleikann og stritið.
En þegar hann heyrði fiðlustrengi Lars Lars-
sonar slitna reisti hann höfuðið og fyllti lungun
af lofti. Andlitsvöðvar hans voru spenntir eins
og hann hlustaði eftir einhverju sem honum
bærist úr fjarska og svo byrjaði hann að spila.
Því að þetta verk, sem hann hafði hugsað svo
lengi um, var nú allt í einu Ijóst fyrir honum og
meðan tónar þess hljómuðu gekk hann örugg-
um skrefum til kirkjunnar og brúðkaupsgestirn-
ir höfðu aldrei fyrr heyrt slíkt lag. Það hreif þá
af svo miklum krafti að jafnvel Níels Eileifsson
gat ekki hamið sig lengur. Og allir urðu svo
glaðir og hreyknir, bæði vegna Jóns Austra og
Lars Larssonar að öll fylgdin gekk tárvotum
augum inn í guðshúsið. □
Selma Lagerlöf (1858-1940) var sænskur rithöfundur. Hún
fékk bókmenntaverölaun Nóbels 1909 og tók fyrst kvenna
sæti í sænsku akademíunni sem úthlutar nóbelsverðlaunum
(1914). Þekktasta verk hennar er Gösta Berlings saga.
8. TBL. 1992 VIKAN 41
PÝÐANDI: LAUFEY KRISTJÁNSDÓTTIR