Vikan - 11.03.1993, Blaðsíða 24

hvenær aðstoð er næg eða viðunandi en
aðalatriðið tel ég að tekið sé á þessum málum
með upplýsandi hætti en ekki með
fordómum."
Guðrún Jónsdóttir segir faghópa hafa verið
illa undir það búna að taka á þessum málum.
„Eina leiðin sem við þekkjum til að vinna gegn
afleiðingunum er sú að barniö fái tækifæri til
að tjá líðan sína með oröum og athöfnum.
Þaö er þó ekkert áhlaupaverk því ef þessi
börn eiga að geta tjáð sig þurfa þau að byggja
upp náin og sterk tengsl við manneskjuna
sem er að vinna með þeim. Það þarf að
kenna þeim að treysta aftur, sýna þeim að
maður virði þau sem einstaklinga og það má
aldrei svíkja þau. Svo dæmi sé tekið má ekki
kæra fyrr en barnið er tilbúiö til þess. Móðirin
er lykilpersóna fyrir barnið þegar svona er
■ Afleiðingar þess að af-
neita því sem gerst hefur
eða taka börnin úr
sálfræöimeðferð geta verið
hroðalegar. Án hjálpar
gætu fórnarlömb orðið
ófær um að þróa með sér
heilbrigð sambönd; mörg
lenda aftur og aftur í stöðu
fórnarlambs; mörg halla
sér að áfengi og fíkniefnum
til að deyfa sig; sum þjást
af ævilöngu þunglyndi,
þróa með sér margfaldan
persónuleika eða gera
sjálfsmorðstilraunir.
komið. Hún þarf þannig líka að fá stuðning til
þess að falla ekki alveg saman, því þegar upp
er staðið mæöir þetta mest á móðurinni."
Guðrún bætir við að sifjaspellamál séu miklu
meira en að koma upp um að einhver hafi
gerst brotlegur. „Vitanlega mega afskiptin ekki
hætta þar. Næst er að byggja upp möguleika
barnsins og móðurinnar þannig að hægt sé
að tryggja eitthvert framhald á lífi þeirra
saman en mér finnst mikið á skorta að þess
sé gætt,“ segir Guðrún.
SAMSTARF VIÐ YFIRVÖLD
Jafnvel þegar foreldrar styðja börn sín og trúa
þeim stendur fólk frammi fyrir ýmsum
praktískum og siöferðislegum ákvörðunum
sem engin auðveld svör finnast við. Hvað ef
misgjörðamaöurinn er bróðursonur manns?
Eða sextán ára dóttir gamalla vina? Á að
hringja í lögguna, tala við stúlkuna eða
foreldra hennar fyrst eða bara hætta að biðja
hana að gæta barnanna? Og verst af öllu,
hvað ef ákærði er faðir barnsins, stjúpfaðir
eða sambýlismaður sem borgar reikningana?
Mæður sem sjá fram á fjárhagslegt hrun gætu
átt sýnu verra með að leggja trúnað á orð
barna sinna, hvað þá aö stíga skref sem gætu
komið fyrirvinnunni í fangelsi.
Áður en farið er til yfirvalda þarf að vera
búið að ræða það ferli viö barnið og fá
samþykki þess, líka fimm ára barns. Þetta er
þess líf og það þarf aö vita að stjórnin er ekki
tekin af því.
Fyrst og fremst ber foreldri vitanlega skylda
til þess að verja barnið fyrir frekari skaða. Til
þess að koma í veg fyrir kynferðislega
misnotkun verður þó aö stöðva brotamennina.
Fólk gæti borið siðferðislega ábyrgð á því að
þeir haldi áfram og misnoti fleiri börn.
Ef ofbeldismaðurinn er innan fjölskyldunnar
er óraunsætt að vona að misnotkun muni ekki
eiga sér stað aftur. Staðreyndin er sú að kæra
gæti líka verið eina leiðin til þess að vernda
hin börnin í fjölskyldunni en á íslandi er
hlutfall systkina sem hafa orðið fyrir áreitni
mjög hátt.
Af 71 máli á átta ára tímabili var aðeins 31
mál kært til RLR en ýmislegt mælir með því
að blanda yfirvöldum í málið, meðal annars
þaö að börn sem eru misnotuð af foreldri eða
góðvini fjölskyldunnar finna til mikillar
sjálfsfyrirlitningar. Með því að viðurkenna aö
athæfið sé glæpsamlegt eru foreldrarnir að
Aöalsteinn Sigfússon.
segja við barniö: „Við styðjum þig.“
HEILUN
Þaö er hægt aö vinna bug á því áfalli sem
sem kynferðisleg misnotkun veldur í einni
fjölskyldu en til þess að svo megi verða
þurfa allir í fjölskyldunni aö fá
sérfræðiaðstoö. Móðirin er full sektarkenndar
yfir því að ofbeldið skuli hafa átt sér stað og
að hún skuli ekki hafa séð þaö fyrir eða gert
meira til að vernda barnið. Hún veltir því fyrir
sér hve iTiikið misnotkunin muni eyðileggja
og hvað verði um fjölskylduna. Bræður og
systur gætu tekið uppljóstrunina óstinnt upp
og algengt er að stúlka, sem segir frá
misnotkun fööur, sé fordæmd og einangruð.
Sjálfstraustið brestur, sjálfsmyndin verður
léleg og þegar búið er að brjóta þessi þætti í
barninu niður er það auösæranlegra en
áður. Tortímingaráhrifin eru meiri eftir því
sem skyldleikinn er nánari en það dregur úr
sálfræðilegu áhrifunum ef barnið fær
stuðning foreldris og meðferðar veröur ekki
eins . lengi þörf. Sé misgjöröamaðurinn ekki
í fjölskyldunni þarf barnið aö fá tímabundna
sálfræðiaðstoð sem fylgt er eftir þegar það
kemst á gelgjuskeiðið, giftir sig og eignast
barn sjálft.
Fórnarlömb sifjaspella þurfa á lengri
meðferö að halda því bæði voru þau
misnotuð kynferðislega og fjölskyldutraust
auk þess rofið. Tengslin milli
ofbeldismannsins og barnsins hafa verið
misnotuð, svo og traust barnsins. Það veltur
á ýmsu hve mikið áfall barnið hefur fengið,
meðal annars aldri þess og því hve alvarleg
misnotkunin var, en það hjálpar barninu ef
brotamaðurinn játar, fer sjálfviljugur til
geðlæknis og lofar því að bæta barninu
misgjörðirnar á einhvern hátt.
Sálfræði- eða geðlæknismeðferð fyrir
marga í sömu fjölskyldu mánuðum saman
getur orðið dýr en sálfræðilegur kostnaður
þess að fá ekki rétta aðstoð er afar hár.
Afleiðingar þess að afneita því sem gerst
hefur eða taka börnin úr sálfræðimeðferð
geta verið hroðalegar. Án hjálpar gætu
fórnarlömb orðið ófær um að þróa með sér
heilbrigð sambönd; mörg lenda aftur og aftur
í stöðu fórnarlambs; mörg halla sér að áfengi
og fíkniefnum til að deyfa sig; sum þjást af
ævilöngu þunglyndi, þróa með sér
margfaldan persónuleika eða gera
sjálfsmorðstilraunir.
Uppljóstrunin er bara byrjunin á
heilunarferlinu. Á næsta stigi tjáir barnið
tilfinningar sínar - skömmustu, sorg, reiði og
missi. I mörgum tilvikum þarf barnið aö fá
tækifæri til að segja misgjörðamanninum
hvernig það upplifði árásina. Það er líka
mikilvægt fyrir barnið að þaö sé beðið
fyrirgefningar og því sagt að þaö hafi verið
lokkað til athæfisins og eigi ekki sök á þvf.
Látið ávallt þarfir barnsins stjórna
afskiptum ykkar af heilunarferlinu. í sumum
tilvikum gæti það hentað barninu betur að
foreldrið skipti sér sem minnst af því og það
getur reynst foreldrinu afar erfitt. Foreldrar
þurfa því ekki síður en börnin aö koma sér
upp góðu stuðningskerfi.
Það skiptir þó mestu máli að muna að
börn geta náð sér eftir kynferðislega
misnotkun og eigi þau að foreldri sem styöur
þau eða einhvern annan fullorðinn, sem
hjálpar þeim að takast á við sársaukann
vegna misnotkunarinnar, er sennilegra að
þau þrói með sér færni sem hjálpar þeim að
lifa af.
Það er nauðsynlegt að viöurkenna það
þegar manneskja hefur oröið fyrir
kynferðislegri áreitni. Það er nauðsynlegt að
hjálpa henni að skilja að Iffið er annað en
fórnir og sársauki - að kenna henni að lifa í
tryggð, gleði og von. Meðferö er bæði
fórnarlambi og brotamanni nauðsynleg. í
henni felst fyrirbyggingin.
Kynferðisleg misnotkun og áreitni á ekki
eftir að hverfa eins og dögg fyrir sólu vegna
þess eins að við tölum við börnin okkar.
Foreldrar, sem hlusta á börnin sín, trúa þeim
og styðja þau, stuöla þó að því aö börnin -
og næsta kynslóð á eftir þeim - læri að taka
á slíkum málum af meiri einurð og minni
fordómum. □
• Flestar tölur, sem tilteknar eru í greininni, eru teknar
úr rannsókn Aöalsteins Sigfússonar frá árinu 1991 um
kynferöislegt ofbeldi gegn börnum og unglingum.
24 VIKAN 5. TBL. 1993