Vikan - 19.05.1993, Blaðsíða 19

un og andlegan heiðarleik nem-
enda. Skulu kennarar, eftir því
sem hver námsgrein gefur tök á,
veita nemendum tækifæri til að
efla dómgreind sína og sanngirni
með því að kynnast ólíkum kenn-
ingum og skoðunum, gagnrýna
viðhorf og niðurstöður og fella
að innræta nemendum þann hug-
myndafræðilega grundvöll er
samfélagið byggist á. Lítil áhersla
er lögð á að þroska með nem-
endum hæfni til rökfræðilegrar
hugsunar, hvað þá að æfa nem-
endur í að tjá hugsanir sínar, rök-
styðja gagnrýni sína eða skoðan-
TVENNS KONAR
ÞEKKINGARLEIÐIR
Heildræn menntun endurmetur hefðbundna afstöðu, bendir á
aðra kosti og vill aö endurskipulagning skóla taki mið af
þjóöfélagslegri þróun sem átt hefur sér stað á síðustu ára-
tugum. Pegar borin eru saman dæmi um mismunandi gildis-
mat heildrænnar menntunar annars vegar og núverandi
stefnu ( menntamálum hins vegar koma andstæður þeirra í
Ijós:
HEFÐBUNDIN
MENNTUN
Lífsgíldi:
Menntun: Þekkingarmiölun og
sérhæfing á tilteknu sviði sem
býr nemann undir starf í þjóðfé-
laginu.
Starfshættir skóla: Flokkun
nemenda í samræmi við þjóð-
félagsstéttir með námslánum,
prófum og einkunnakerfi. Sam-
keppni og hugmyndafræðileg
mótun. Samfelld skólaganga
(stúdentspróf) skilyrði fyrir
framhaldsnámi.
Vistfræði: Maðurinn er aðskil-
inn náttúrunni og á því að nýta
hana í auðgunarskyni.
Atvinna: Full atvinna er ekki
möguleg né æskileg í kapítal-
ísku þjóðfélagi.
Auðæfi: Einkaeign (kapítal-
ismi) eða ríkiseign (sósíalismi)
er heppilegasta form eignarrétt-
ar. Aukin hagræðing og tækni-
þekking tryggir áframhaldandi
nýtingu.
Framtíðarmarkmið: Háþróað
tækni- og iðnaðarríki þar sem
íbúarnir falla vel að fjöldafram-
leiðsluháttum og sivaxandi
neyslu.
HEILDRÆN MENNTUN
Lífsgildi:
Menntun: Heildun persónuleik-
ans og ræktun mannlegra eig-
inleika (t.d. tjáningar, tilfinn-
ingalífs, fegurðarskyns, dóm-
greindar o.fl.).
Starfshættir skóla: Samstarf
nemenda og skipting eftir eigin
vali í hópa sem gera mismun-
andi kröfur í námi. Samanburð-
ur á ólíkum lífsgildum, trúar-
brögðum, hugmyndastefnum,
heimspekikerfum o.fl.
Vistfræði: Maðurinn verður að
starfa í jafnvægi við náttúruna
til þess að viðhalda samstilltri
þróun í vistkerfi jarðar.
Atvinna: Full atvinna er höfuð-
atriði í lýðræðislegu og mann-
úðlegu þjóðfélagi.
Auðæfi: Auðlindir heimsins eru
sameign allra. Með hámarks-
nýtingu (þ.e. endurnýtingu) og
skynsamlegri dreifingu efnis-
legra gæða skapast félagslegt
jafnvægi.
Framtíöarmarkmið: Samfélag
þar sem megininntak ákvarðana
f þjóðmálum verði uppfylling
mannlegra þarfa á líkamlegu,
vitsmunalegu og andlegu sviði.
rökstudda dóma. Skal jafnan að
því stefnt, að nemendum skiljist
af eigin raun, að markmið náms-
ins er ekki fyrst og fremst að til-
einka sér viðtekin þekkingaratriði
og sjónarmið heldur að læra að
umgangast staðreyndir og hug-
myndir af heiðarleik, víðsýni og
umburðarlyndi."
Fögur fyrirheit breyta þó engu
um þá staðreynd að menntakerfi
fslands er fyrst og fremst ætlað
ir. Þess í stað er lagt meginkapp
á að innræta þeim sem flestar
staðreyndir um sem flesta hluti á
sem skemmstum tíma með sem
minnstri fyrirhöfn. Skipulag og
hugmyndalegur bakgrunnur is-
lenskra menntastofnana einkenn-
ist af viðhorfum atferlissálfræð-
innar. Þar er gert ráö fyrir aö mót-
un einstaklinga sé háð verðlaun-
um og refsingum er orsaka skilyrt
viðbrögð f atferli manna. Þessi
TVENNS KONAR ÞEKKINGARLEIÐIR
Hægra heilahvel
„Kvenmannleg"
Innsæi
Samtengjandi
Sköpunargáfa
Táknræn hugsun
Heildstæð skynjun
á tíma og rúmi
Tilfinningaleg og
skynræn vinnsla
Húmanisk visindi
Vlnstra heilahvel
„Karlmannleg"
Rökhugsun
Sundurgreinandi
Skipulagsgáfa
Orðræn hugsun
Linulegt timaskyn
Tölfræðileg og vélræn
vinnsla
Pósitifisk visindi
viðhorf speglast í nákvæmu próf-
og einkunnakerfi sem siðan
markar með nemendum skilyrt
viðbrögð er við nefnum sam-
keppni. Námið verður því ein-
manaleg píslarganga þar sem
hver er sjálfum sér næstur.
Kennslan er við það eitt miðuð
að búa nemendur undir hlutverk
sitt í neyslusamfélaginu. Námið
er skoðað sem trygging fyrir efna-
hagslegu örryggi og það sem
numið er hefur lítið gildi í saman-
burði viö prófskírteinið og þær töl-
ur sem þar standa. Abraham H.
Maslow lýsir þessu á dæmigerð-
an hátt: „Vegna þess að lokapróf-
iö eitt er talið hafa raunverulegt
gildi þykir það tímaeyðsla af þjóð-
félaginu og meiri háttar sorgarefni
foreldra ef nemandi yfirgefur skól-
ann án þess að Ijúka síðasta ári.
Við könnumst öll við móðurina
sem barmar sér yfir þeirri
heimsku dóttur sinnar að hafa
hætt námi og gift sig, því þar meö
hafi skólagangan orðið „til
einskis". Gildi þeirrar þekkingar
sem hún aflar sér með þriggja
ára námi hefur gjörsamlega
gleymst."
HEILDRÆN STEFNA
í MENNTAMÁLUM
Enska orðið „university" (háskóli)
er komið af sama stofni og lat-
neska orðið universitas sem
merkir heilleiki eða „heildun".
Segja má að þýðing orðsins feli í
sér æskilegt markmið alls skóla-
náms sem er heildun þersónu-
leikans. Heildun persónuleikans
er viðleitni sem miðar að því að
tengja líkama, tilfinningar, hvatir,
■ Lítiö er reynt aö efla meö
nemendum frumkvæöi en
þess í staö lagt meginkapp
á aö innræta þeim sem
flestar staöreyndir um sem
flesta hluti á sem skemmst-
um tíma meö sem minnstri
fyrirhöfn.
■ Menntastofnanir nútím-
ans eiga sér hins vegar ekk-
ert heildarmarkmiö. Þar er
kennslan viö þaö eitt miöuö
aö búa nemendur undir
hlutverk sitt í neyslusam-
félaginu.
■ Skólinn þarf aö breytast í
sálræktarstofnun sem eflir
meö mönnum tilfinninga-
þroska, siögæöiskennd, vit-
undarvöxt og leggur á-
herslu á lífsgildi og tilgang
meö lífinu.
vilja, huga og sjálf mannsins f
vel starfandi heild. Til þess þarf
fræðslu sem snertir bæði vitund-
arlíf mannsins og hinn félags-
lega veruleika. Námið má ekki
vera einhliða og leggja annað-
hvort áherslu á hið hlutlæga eða
hið huglæga. Þetta þýðir að þróa
verður vitund nemandans sam-
hliða þekkingu á mannlegum
kjörum, þjóðfélagslegri byggingu
og þeim lögmálum er ráða sögu-
FRH. Á BLS. 23
10. TBL. 1993 VIKAN 19
TEXTI: GUÐMUNDUR SIGURFREYR JÓNASSON